Бүхэдэлхэйн буряад үндэһэтэнэй манлай түрүүтэн, Монгол гүрэнэй ниигэмэй элитэ ажал ябуулагша, Буряад соёл хүгжөөхэ жасын юрэнхылэгшэ, Ажалай Улаан Тугай, Арадуудай Хани барисаанай, мүн Монголой “Алтан гадас” орденуудай шагналтан, Бүгэдэ Буряадай үндэһэн соёл хүгжөөлгын эблэлэй вице-президент, Евразиин арадуудай Ассамблейн президиумэй гэшүүн, профессор, Хориин 11 эсэгын гал улаан тугтай Дэлдэгэр Галзууд омогой Соёлсүрэнгийн Билэгсайхан Улаан-Баатар хотодо түрэһэн.
Монгол Эхэ орондоо, монгол арадтаа эрхэ сүлөө асархын тула залуу зандан наһанһаа зүдхэн оролдожо ябаһан. Улаалзай Хүбдүүдэй хүбүүн Санжасүрэнгийн Зоригтой суг хамта Монголой Арадай нам байгуулһан, түрүүлэгшээрнь һунгагдан, олон жэлдэ арадай сүлөө ниигэм байгуулха хэрэгтэ горитой хубита оруулһан, “Алтаргана” наадамай үндэһэ һуури табиһан габьяатай хүн юм.
Санкт-Петербургда болоһон Евразиин арадуудай Ассамблейн үедэ, Париж хотодо ЮНЕСКО-гэй хуралдаан дээрэ Соёлсурэнгийн Билэгсайхан буряад арадай соёл урлиг тухай элидхэл хэхэдээ, Бүгэдэ Буряадай олон улсын “Алтаргана” наадам хадаа арадуудай эб найрамдалай түшэг тулга, харилсаанай хүүргэ болоно гэжэ онсолон тэмдэглээ һэн. Евразиин арадуудай Ассамблейн түлөөлэгшэд энэ ехэ хэмжээ ябуулгадамнай айлшаар бууха байна. ЮНЕСКО-гэй мэргэжэлтэн ерэжэ, наадамые хараха юм.
Билэгсайхан гуай хабарай эдэ үдэрнүүдтэ мүнөө жэл Эрхүүдэ болохо “Алтарганада” бэлдэжэ, унаһан малгайгаа абаха забдагүй ажалаа хэжэ байна. Арад зондо ойлгууламжын ажал ябуулна, наадамай дүримтэй танилсуулна.
Билэгсайханай уг үндэһэн, удам түрэлынь хаанаһаа эхитэйб? Эсэгын талаһаа булагад отогой, готол буумал солотой, Үхэр Манхай уула, Үдэгэ Бэлеэн тахилгатай, Худайн гол тииргэнтэй уг удамтай юм байна. Хоридой мэргэн баабайн Дэлдэгэр Галзуудай угай нагасанартай. “Тиимэ һэн тула алишье буряадуудай эб нэгэдэлэй уулзуур дээрэ хүлеэн угтанаб”, - гээд энеэбхилэн хэлэдэг.
Абынь талаһаа түрэлэй болохо Цэвээнэй Лубсан-Цырен гэдэг хүн Хяагтын хубисхалша хасаг, Хатан Баатар Магсаржабай зүбшэгшэ, Монголой армиин комиссар, Сүхэ-Баатарай захиралтаар Урга (мүнөө Улаан-Баатар) ниислэлэй түрүүшын комендант байһан юм. Дайсад тэрэниие гэнэдхээжэ, һэеы гэрэй газааһаа жадаар хадхажа алаһан. Нагасанарынь хамалган хашалганай үедэ хардуулжа, хэһээлтэдэ дайруулһан. Нагасанарынь 16-һаа дээшэ наһатай бүһэтэйшүүлые бултыень буудажа алажа байһан хатуу шэрүүн сагай хардалга, хюдалга, уйдхар гашуудал, зоболон үзэһэн юм. Тиимэһээ арад зоной эрхэ сүлөөгэй, амгалан тэнюун ажабайдалай түлөө Арадай нам байгуулха хүсэл Билэгсайханай шуһан соо бурьялжа байгаа гэбэл, алдуу болохогүй. Абань - малай эмшэн, эжынь - үхибүүдэй эмшэн, эгээл элүүрые хамгаалгын мэргэжэлтэй байһан юм. Түрэлхидэйнгээ сүлөөгүй ажалтай хада тэрэ бага балшарһаа аба эжыдээ туһалха, хони мал тогтоохо, мори унаха, үбһэ сабшаха, түлеэ залһа бэлдэхэ болон үхибүүдэй даашын бүхы ажал хэһээр, эрэ хүн боложо торнижоо бэлэй. Барилгын инженерэй мэргэжэл шэлээд, Новосибирскын барилгын дээдэ һургуулида һуража гараад, барилгын ажалда хүдэлөө. Тиин зүрхэ сэдьхэлэйнгээ дуудалгаар гүрэнөө хүгжөөхэ, засаг түрэеэ бүхэлхэ хэрэгтэ бүхы хүсэл зоригоо зорюулаа һэн. Монголой Арадай Хуралда хоёр дахин һунгагдажа, гүрэнэйнгөө Үндэһэн хуули баталалсаа, арад түмэнөө түлөөлжэ, шэн сэдьхэлээр ажаллаа бэлэй. Монголой Арадай намай генеральна секретарь ябахадаа, шэнэ үзэл бодол ойлгуулхын тула оронойнгоо бүхы аймагуудаар ябажа, арад зонтоёо уулзадаг, хөөрэлдэдэг байгаа. Малшадта харууһалжа байһан малыень үмсын болгохо хэрэгые дэмжэхэгүй, һаалта хэхэ, айһаншье, эсэргүүсэһэншье ушарнууд дайралдадаг һэн. Суглаан, хуралдаан дээрэ хүн зонтой сэхэ уулзажа, улаан нюураараа хөөрэлдэжэ, өөр дээрээ харюусалга абаха ушарнууд алил болодог һэн. Билэгсайхан хэжэ байһан хэрэгни арад зондо хэрэгтэй, туһатай гэжэ бүрин этигэдэг, хүнүүдэй нюдэ руу сэхэ хараад, үнэн зүбые илгажа, ойлгуулжа, хэлэжэ ябадаг һэн.
“Алтаргана” наадамай эхилһэнһээнь хойшо харгалзалга дороо абажа, мүнөө болотор эмхидхэн ударидажа ябана ха юм. Олоной түлөө оролдоһон ажал хэрэгынь урагшатай, дэмбэрэлтэй, үршөөлтэй байдаг.
Соёлсурэнгийн Билэгсайханда хандажа, “Алтаргана” наадамда хэр бэлдэжэ байһан тухайгаа хөөрэхыень дурадхааб.
- Эрхүүдэ болохо 13-дахи “Алтаргана” наадамда бэлэдхэл түлэг дундаа. Нэн түрүүн дүрим хүтэлбэрииень ородһоо монгол хэлэндэ оршуулаад, буряадуудай ажаһуудаг 3 аймагуудаар, 13 сомоноор эльгээгээбди, Интернет соо табяабди, олондо мэдээсэл тараадаг сонинуудта дуулгаабди. Энэ ажал нилээд харюусалгатай байгаа. “Алтарганада” хабаадаха хүнүүдые шэлэн абаха, хүндэтэй хүнүүдые уриха гэхэ мэтэ олон шиидхэхэ асуудалнууд урдамнай байна. Табан һарын 21- 22-то Дадал сомондо “Бага Алтаргана” болохоо байна. Монгол гүрэниие хэн түлөөлхэб гэжэ тэндэ элирхэ юм.
“Буряад соёл хүгжөөхэ жасын гэшүүд һаяхан хуралда сугларжа, хэдэн асуудал хэлсэһэн байна: Эрхүүдэ болохоёо байһан “Алтаргана” наадамда Монголой буряадуудай хабаадалгын гурим, наадамай дүрим хүтэлбэритэй танилсуулга, бэлэдхэл гэхэ мэтэ. Монгол орон Буряад Улас хоёрой харилсаа холбоонуудай, ажал хэрэгэй асуудалнуудаар уулзалга Улаан-Үдэдэ майн 8-да үнгэргэгдэхэ. Мүнөө тэрээндээ бэлдэжэ байнабди.
- Та “Алтарганын” эхи табигшадай нэгэн болонот. Танай һанамжаар, хаанахи наадам эгээл гоёор болооб?
- Булта гайхамшаг гоёор болоо һэн гэжэ һананаб.
- Евразиин арадуудай Ассамблейн президиумэй гэшүүн байнат. Эмхи тухайгаа хөөрэжэ үгыт даа.
- 2017 оной май һарада Евразиин 67 гүрэнэй түлөөлэгшэд сугларжа, Ехэ хуралдаан болоо һэн. Тэндэ Евразиин Ассамблей байгуулагдаа. Еврази - бүмбэрсэг дэлхэйн тон ехэ түби, дэлхэйн эгээл олон арад зонтой гүрэнүүд байна. Эндэ хүн түрэлтэнэй соёл урлигай агууехэ эрдэнитэ бүтээлнүүд бии болоһон. Бүхы шажан шүтөөншье хадаа Евразида байна гээшэ. Тиин арадууд нюур нюураараа уулзаха, нюдэ нюдөө харан харилсаха, бэе бэедээ туһалха, ганзага ниилүүлэн, ажал хэрэгээ бүтээхэ эрхэ байдал тогтоохын тула Ассамблей тогтоогдоо юм. Монгол оромни Азиин үбсүүн дээрэ нэмжынхэй хадаа энэ эмхидэ эдэбхитэй хабаадаха юм.
- Наһанайнгаа эгээл аза жаргалтай хаһа нэрлыт даа.
- Буряадуудай зүрхэндөө зула мэтээр һанадаг “Алтаргана” наадам үнэн нүхэдөөрөө байгуулаабди, урдамнай үшөө ехэ зорилгонууд хүлеэжэ байна. Монгол орондоо, буряад арадтаа ажал хэрэгээ зорюулнабди. “Алтаргана” наадамай улам хүгжэжэ байхада, баярлангүй яахабиб. Ажабайдалай алишье үедэ, бага балшар наһандаа, эдир залуудаа, оршон үедэ хододоо жаргалтай ябааб даа.
- Билэгсайхан гуай, манай асуудалнуудта харюу үгэһэндэтнай баяр хүргэнэбди. Галтай, согтой, омог дорюун ябахатнай болтогой!
