Түби дэлхэйгээр тарашаһан буряадууд нютаг бухэнһоо тэгүүлжэ, олон улсын “Алтаргана” нааданай тэнгэри доро, хухэ номин алтарганын туг доро Ага нютагта 2022 оной июлиин 22-23-да уулзахамнай!
“Алтаргана” нааданай гол удха юун бэ гэжэ аяар 2016 ондо Буряад Уласай мэдээжэ сэтгүүлшэн Бальжинима Дамбаев асуудал табяа һэн. Тиихэдэ “Уулзалгын баяр” гэхэ мэтээр харюусаа бэлэйб. Эдэ хэдэн жэлнүүдтэ энэ асуудалаар бодолгото болооб, зүүдэндэмни эрьеээд ерэхэ, энэ бодол һанаанһаам гарахагүй. “Алтаргана” наадан тухай “Буряад Үнэн” һониндоо хорин жэлдэ бэшээб. Чойбалсан 2004 ондо ошоогүйб, тиигэбэшье Хитадай арадай дуушан Анандын Айлтагүйн Нума абгай Чойбалсанда болоһон “Алтаргана” наада хараһанаа, туг тодожо абахадаа Бата Баяртуевай хүн зоной уяршатар үгэ хэлэһэн тухай, нээлтын үедэ хазаар моритой малшад морин дээрэһээ наада хаража байһан тухай, нээлтын баяр ёһолол гоёшоон хараһанаа хөөрөө һэн. Тиимэһээ өөрэймни бодолгото боложо хэлэхэ юумэн гэхэдэ, “Алтаргана” нааданай амин гол удха – буряад-монгол хүн бүхэнэй зүрхэ сэдьхэлдэ иимэ түүхэтэй, иимэ соёлтой, иимэ үльгэр домогтой, иимэ хубсаһатай, иимэ эрын гурбан наадатай арад зон гээшэбди гэһэн бахархал түрүүлхэ, хүнүүдэй гол руунь гол шааһан мэтэ “би буряад-монгол” гээшэб гэһэн мэдэрэл түрүүлхэ, үндэһэтэнэй урма зориг бадарааха, эхэ хэлээ мэдэдэг болохо хүсэл түрүүлхэ, эхэ хэлээ абархабди гэһэн этигэл түрүүлхэ!
Алтаргана ургамал ямаршуу бэ гээд хүнүүд асуудаг. Эндэ бэшэбэб: Алтаргана ургамалай эрдэмэй нэрэнь карагана, харин буряад-монголшууд ямаан харгана гээд нэрлэдэг. Алтарганые һэеы гэрэйнгээ тотого дээрээ хэдэг байгаа. Үүдөөр муу юумэн гэр руу орохогүй гэһэн удхатай. Алтаргана модоор мориной шүдэртэ тобшо, эмээлэй гоёолто дархалдаг байһан. Алтан шаргал холтоһотой, үзүүр руугаа ехээр һалаатаһан эшэтэй, 1-2 метр үндэртэй, жэжэхэн шара-ногоон набшаһатай бүйлөөһэ Мухар-Шэбэрэй аймагта Мэргэдэй хабсагай гэжэ нэрлэгдэдэг үндэр уулада хараа һэмби. Абажа ябаһан сагаан саахар, бообо, прянигаа үргөөд, гэрэл зурагынь буулгажа абаа бэлэйб. Ган гасуурта хатадаггүй, хүйтэндэ тэсэбэритэй, бүхэ үндэһэтэй һөөг юм. Эшэнь хадхууртай. Хадхууртайшье һаа малай хоол болодог. Алтаргана жэлэй дүрбэн уларилда малда тэжээл болодог, эдигдээшье һаа, дахяад ургадаг юм. Набшаһаниинь эшэдээ зэргэлэн жэрын ургадаг байгаа һэн. Һөөгүүд дүтэ-дүтэ бута-бутаар ургадаг. Буряад-монголшууд бууса буусараа ажаһуудаг байһан. Алтарганатай өөһэдэйгөө жэшэжэ, магтажа дуу зохёогоод дуулаа гээшэл.
Үнгэрһэн жэлнүүдтэ «Алтаргана» нааданай тариһан үрэнүүд үндэһэлжэ, ашаг үрэнь ерээдүйн сэсэгүүд боложо һалбарха. Үнгэрһэн сагай үндэһэнһөө мүнөөдэрэй эхин мүр мүндэлнэ, мүнөөдэрэй сэсэгүүдһээ ерээдүйн үрэ жэмэс болбосорхо!
“Алтаргана” нааданай аша үрэ асари ехэ! “Алтаргана” нааданай байгаа сагта буряад хэлэн байха, буряад хэлэнэй байгаа сагта буряад арад байха!
