“Эхэрэд-Булагадай баабай” гэжэ номой автор Галина Андреевна
Михаханова-Балюева Эрхүү можын Эхирэд Булагадай аймагай Олой
нютагта түрэһэн юм. Врач мэргэжэлтэй Галина Андреевна наһан
соогоо хүн зониие аргалдаг буянтай ажал хэһэн байна. Тэрэ
“Эхэрэд-Булагадай баабай” гэжэ ном зохёогоод, хэблүүлжэ буряад
арадтаа бэлэглээ юм. Номой буян ехэ юм даа. Энэ ном олдошогүй
хомор болонхой. Бөө, удаганай дурдалганууд, үльгэр домогууд,
арадай аман зохёолой үгүүлэлнүүд, ёһо заншал тухай захяа
заабаринууд, уг гарбал тухай хөөрөөнүүд, уула хадануудтаа, уһан
голнуудтаа, хада хабсагайдаа, модо шулуундаа, арюухан Байгал
далайдаа гамтайгаар хандаха, байгаалияа хайрлан хамгаалха
ёһотойбди гэһэн хүмүүжүүлгын хандалганууд уншагшадай анхарал
татаха байна. Нэгэ хэды сэсэн мэргэн үгэнүүдынь: ”Түмэр
түгдэрхэгүй, түүхэ төөрихэгүй”, “Модон үндэһэтэй, хүн удхатай
байдаг”, “Үхээшэнии амиды болгохо, үгээрээшэнии баян болгохо
Худайн голой хуа шаранууд” гэхэ мэтэ. Михахановтанай дээдэ үедэ
Загша бүхэ гэжэ хүн байһан байна. Аргагүй томо бэетэй, хэндэшье
диилдэдэггүй байгаа.Загша бүхын түрэл гаралда 9 үе болоод
түрэһэн Анатолий Валерьевич Михаханов Японидо сумо гэдэг
барилдаанай һургуулида һуража байна. Тэрэнэй нэрэ буряад хүн
бүхэндэ мэдээжэ. Энэ ном ехэ һонин,Г.А.Михаханова-Балюевагай хөөрөөнһөөнь нэгые шэлэжэ, та олоной анхаралда дурадханаб.
Отрывок из книги Галины Андреевны Михахановой-Балюевой “Эхэрэд-Булагадай баабай”.
ЁҺООРОО ИИМЭ УДХАНУУД
1.Дээдэ замби шубуун удха. Бүргэд шубуунһаа удхатай Ойхон
баабай.
Аймшагтай мэргэн хүбүүн гэрлэхэеэ, хурим наадаа хэхэеэ түхөөрөө,
аймшагтай һайхан басаган наада хээд, хуримдаа ошожо ябахадань,
бүргэд шубуун ерэжэ бэри болохо басагайн абаад ниидэжэ арляа.
Тэрэ гоёхон басаганһаа гараһан хүбүүн Ойхон баабай гэжэ хэлсэдэг
байгаа минии багада.
2.Сагаан шубуун удха. Шубуун хаанай юһэн басагад, нэгэ басаганиин Хорёодойн һамган боложо, арбан нэгэн хүбүүды түрөө.
3.Доодо замбиин заан, Эрлик Хаан Гурман хүлһэншэтэй.Нэгэниинь газар доодын эжэн.Хүбүүшын Уһан Хаһын эжэн, Гэрэл ноён – 9 басагатай, 9 хүбүүтэй.
Эдээндэ мэдээтэй Эрэ хазагар, Ялар хатан, Туяа хатан – Уһан хаһын эжэн. Хоёр басаганиинь уһан тайлга ба Лусад Хатан. Хаанууд ээжэ ха олон. Уһанда илагтаашан (утопленники) Уһан Хаанда мүргэлөө дүүргээгүй – мүргэлөө хэхэ ёһотой. Эсэгэ баабайн заяашуулда олоо, нютагааран эбэлжэ, мүргэлөө хэхэ ёһотой. Уһан галаб болохогүйн тула. Эхэрэд Булагад хоёрто(зүбөөрөө Эхэрэд) 45 онгон. Их тотем называется Залаан Үхэр. Һалаад гарахадаа Эхэрэд – Залаан хурдан морин,модон сэргэтэй. Булагадай залаа Үхэр хуһан модон сэргэтэй. Эсэгэ баабайн онгон – модоор, зэд түмэрөөр(хуһан, нарһан, жестянка – түмэр).
Дархан удха мүргэл хэхэдээ 9 тоног(атрибуты), (в кузнице самому шаману делать). Любой бурят из шаманского рода, не сделав обряд угощения своих предков, не может стать шаманом,”тахша бариха” не положено, Это “сээр”грех.
Удха разделяется следующим образом:1.Тэнгэриин
удха(небесный), 2.Мяхан удха(от родичей),3.Дархан удха – Эсэгэ
Малаанһаа(от прародителя Эсэгэ Малана), 4.Сахилгаан удха – Заяан
Сагаан тэнгэриһээ (от удара молнии), Буудал удха – шулуун
буудалһаа, задын шулуунһаа(от камня со святой горы, который
падает во двор). Тэрэ шулуугаа һахюуһан адляар адуулха ёһотой.
6.Заяан удха – Сагаан тэнгэриһээ удхатай (бродячий шаман даёт
талисман – һахюуһа).
