"Минии уг гарбал" Интернет-конкурсдо
Шэлдэг зохёон бэшэлгэ номинацида
Эрдынеев Бэлигтэ, Хушуун-Үзүүрэй дунда Һургуулиин 6-хи классай һурагша
Манай Росси гурэнэй туухын эгээл нангин хуудаhануудай нэгэн гэхэдэ, Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайн ба Илалтын удэр гэжэ би hананаб. 2015 ондо манай гурэн, бухы дэлхэй Илалтын 70 жэлэй ойе тэмдэглээ. Манайшье гэр булэдэ ходо фотозурагуудай дэбтэр иран-иран хаража, дайнай ветеран хугшэн нагаса абаяа hанажа байдагбди. Би нагаса аба тухайгаа хоорэхэ дурамни хурэнэ. Юундэб гэхэдэ, муноо туухын хэшээлдэ Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайн тухай дутоор мэдэжэ байхадаа, тэрэ сагые бури hайнаар ойлгоноб, зурхэмни убдэнэ. Дахин тиимэ бузар дайн бу болоhой гэжэ hананаб.
Минии хугшэн нагаса аба Санжиев Гурожап Санжиевич 1919 ондо Тугнэ нютагта угытэй гэр булэдэ турэhэн юм. Тэрэ айлай ганса хубуун байгаа. Арбан юhэтэйдоо Улаан Армиин албанда татагдаhан байна. 1941 оной июниин 22-то манай гурэндэ фашистнуудай булимтаран ороходо, батальониинь Эстонида байгаа. Тиигэжэ июниин 24-дэ эгээ туруушээр Шауляй хотын дэргэдэ хархис дайсадтай уулзаhан байна. Шанга гэгшын байлдаан боложо, манай Улаан Армиин сэрэгшэд яаха аргагуй сухариха баатай болоо hэн. Нагаса абам Двинэ мурэниие гаталган дээрэ хату бомбодолго доро орожо, хундэ контузи абаhан байна. Мэдээ орон гэхэдэнь, тойроо д фашист немецууд байжа , плендэ абтаа. Тиигэжэ Ригэ шадар концлагерьта эльгээгдэhэн юм. Тэндэ удэр бухэн хундэ ажал, туляалга, ухэл болодог байгаа. Удэртоо тэндэ байдаг зон плендэ ороhон сэрэгшэдые хайрлажа, хадхууртай харшын саанаhаа хилээмэ шэдэдэг бэлэй. Плендэ абтагдаад байхадаа, нагаса абамни удэр hунигуй эрхэ сулоо тухай бодожо, хэдэн дахин тэргэдэлгын туршалга хээ. Теэд овчарка нохойгоор мурдуулжэ баригдаад, ушоо баруулжаа, Германиин Данциг хото эльгээгдэhэн байна. Саг унгэржэ, мини элинсэг абамни дайнhаа аймшагтай мэдээсэл абажа, ори ганса хубуугээ гээгээб гэжэ, ехэл уйдхарта абтагдаhан байна. Харин хубууниинь амиды, баруун хизаарта, олон арадуудай концлагерьта американецууд, французуудтай хамта хаалгатай. Теэд хэды зобоошьеhаа, уноохил зоригтой, сулоогоо оложо, нютагаа бусаха, фашистнуудые хюдажа, Эсэгэ ороноо хамгаалха гэhэн hаналаа алдаагуй байhан байгаа. Ушоо тэндэ буряад нютагайнгаа Хумаев Ошир Дашиевичтай уулзаха хуби заяатай байна. Харин энэ уедэ зуун зугhоо Улаан Арми фашист булимтарагшадые бута сохижо, баруун тээшэнь намнажа ябаа. Эгээл тэрэ сагта абамни концлагерьhаа нухэртэйгоо тэргэдэжэ шадаhан юм.
Дайнай hуулдэ нагаса абамни Белорусида алба хэжэ, нютагаа бусаhан байна. Олон жэлдэ турэл колхоздоо эрхим бухгалтераар худэлоо. Нютагаархиниинь муноошье болотор иигэжэ hанадаг: « Гурожаб баабаймнай ехэ нарин нягта хун байгаа, хуушан мотоциклынь нэгэшье эмдэрдэггуй, тэрээндээ hуугаад лэ ажалдаа ябадаг байгаа.» Тэрэ мотоциклаарнь зээ хубууниинь муноошье болотор гуйлгэдэг. Тэрэнэй хажуугаар, абамни ехэ бэрхэ, модошо дархан байгаа. Хубуудынь абынгаа ураниие абажа, олон тоото гэрнуудые турэлхидтоо баряа. «Гансаhаа газар дуурэхэ» гэhэн ямар сэсэн угэнууд гээшэб! Айл боложо, юhэн hайхан ухибуудээ бултыень «гарыень ганзагада, хулыень дуроодэ хургэhэн байна, 19 ашанар ба зээнэртэй, 14 гушанартай. Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнай уедэ ара талын туhаламжа ехээр дэлгэрhэн байна. Тэдэнэй тоодоХаргааhата нютагай зон хубсаhа хунар, эдеэ хоол, мунгэ фронт руу эльгээгээ. Жэшээнь, 25 дэгэл, 100 дулаан бээлэй, 150 нооhон оймhо. Данзанов Бадмацырен- 50000 тухэриг (хахад самолеодой сэн), Дымбрылов Чимит- 100 000 тухэриг.
Бидэ, муноо сагай ухибууд, «туухын хуудаhануудые иран» уг гарбалаа, еhо заншалаа мэдэжэ, буряад хэлэеэ hэргээжэ, орон нютагаа дээшэнь ургэхэ еhотойбди. Саашань хэлэхэдэ, жэл ошохо бури усоонлэ дайнай ветеранууд улэжэ байна, тэдэниие орон турэмнай ба бидэншье, залуушуул, гар дээрээ ургэжэ, думэжэ, туhалжа байха еhотойбди гэжэ би hананаб.
