Энэ оной ноябриин 29-дэ Пандидо хамба лама Дамба Даржаа Заяевай нэрэмжэтэ Буддын шажанай Ехэ һургуулида Буддын заншалта сангхын эбигээл хайраар, "Информ полис" сониной эдэбхи үүсхэл дэмжэлгээр "Эхэ хэлэн – манай баялиг" гэһэн уряа доро Бүгэдэ буряадай түрэлхи хэлэнэй Уласхоорондын гурбадахи мүрысөөн боложо үнгэрбэ
Нёдондо, юсэн сарын 9-10-да болоһон "Буряад хэлэнэй ерээдүй сагай урасхал" – "О будущем бурятского языка" гэһэн Уласхоорондын хуралдаан дээрэ буряад хэлэнэй мэдэсээр мүрысөөнүүдые эмхидхэхэ, бүтээхэ гэһэн шиидхэбэри абтаһан байна. Тэрэ гэһээр иимэ мүрысөөнүүд гурбадахияа болобо гээшэ. Саашадаа гурба һарын нэгэ дахин эмхидхэгдэжэ байхаар хараалагдана.
Түрүүшын мүрысөөн энэ оной июниин 12-то, хоёрдохинь – сентябриин 26-да, мүнөө гурбадахи мүрысөөн болобо гээшэ. Буддын шажанай заншалта сангхын, буряад арадай тэргүүн ударидагша, хамба лама Дамба Аюшеевэй харгалзалга доро буряад хэлэеэ һэргээн хүгжөөхэ хэрэг булаг шэнги бурьялжа байна гээшэ. Энэ ехэ танхим соо 500 гаран үхибүүд 48 һургуулиһаа түлөөлжэ ерээд, мүрысөөндэ бэлдэжэ байхыень харахадаа, минии зүрхэ сэдьхэл ошотон уяржа, баяраар халижа байгаа һэн. Һургуулиин үхибүүдэй зариманиинь гурбадахияа хабаадажа байна. Юун һайшаалтайб гэхэдэ, Байгал далайн баруун тээһээ Оһын аймагай Үбэсын дунда һургуулиин команда түгэс бэлэдхэлтэй ерээд, ана-мана оролсожо мүрысөө. Үбэр-Байгалай (Забайкальский) хизаарай Хелгын районой Зугмаари, Тэрэбхээн нютагуудһаа бүлэг үхибүүд, Красночикойско районой Шаргалжаһаа (хамба лама Дамба Аюшеевэй түрэһэн нютаг) хүбүүд басагад, Агын тойрогой Зүдхэлиһөө, Ага тосхонһоо үхибүүд энэ мүрысөөндэ хабаадахаяа ерэһэн байна.
-Энэ дэмбэрэлтэ үдэр иимэ олон хүбүүд басагад эндэ суглараад, мүрысэхэ гэжэ байхадатнай, бидэ баярлажа байнабди. Манай сониндо ажалладаг уладууд хүхюутэй, баяртай хамба ламын уряалаар ехэ баярлажа ерээбди. Сагай эрхээр бидэнэр олонхимнай түрэл хэлэеэ һайнаар мэдэхэгүй байнабди. Бидэ таанадай мүрысөөнһөө олон шэнэ юумэ мэдэжэ абахабди гэжэ һананаб. Таанад ехэ бэлэдхэлтэй ерээт гэжэ мэдэнэбди, мүрысөөнүүдтэ амжалтатай хабаадажа, илалта туйлахыетнай таанадта хүсэнэбди,- гээд "Информ полис" сониной хүтэлбэрилэгшэ Соелма Дагаева хэлэбэ.
"Эхэ хэлэн – манай баялиг" гэһэн мүрысөөндэ 48 команда хабаадаба. Улаан-Үдын 54-дэхи һургуули 2 команда мүрысөөндэ табиба.
Хамба лама түрүүтэй Буддын заншалта сангха, нютаг нютагта байһан дасанай шэрээтэнэр эхэ хэлэеэ хамгаалха, түһэл хэлэеэ һэргээхэ, багашуулдаа заажа дамжуулха гэһэн үйлэ хэрэгтэ хамсыгаа шуужа оролсоод, тон ехэ ажал ябуулжа байна. Энэ 2014 оной хугасаа соо гурбан мүрысөөн- наадануудта хабаадаһан үхибүүн бүхэн, хажуудань һанаа үнөөн боложо, мүрысэхэдэнь хамһалсажа, туһалалсажа байһан аба эжынь, түрэл гаралынь өөһэдтөө ямар ехэ һургаал заабари, сэгнэшэгүй жэшээ, дүй дүршэл абана гээшэб. Буянаа бэдэржэ олодог юм, арбан сагаан буян үйлэдэжэ ябагты гэжэ хэлэһэн хамба ламымнай гашай үгэ, захяа заабари юунһээшье ехэ сэнтэй бшуу. Буряад үхибүүдэй түрэлхи хэлээ мэдэхэ болгохын тула нэн түрүүн гэртэхин оролдохо ёһотой. Хүүгэдэйнгөө бага балшар наһанһаань эхэ хэлэеэ мэдэхээр һургабалнай, иимэ сошордомо, иимэ түгшүүрилтэй байдал тогтохогүй байгаа гэжэ һананаб.
Мүрысэгшэдэй олонхинь басагад байха ёһотой гэһэн хамба ламын заршам гүнзэгы удхатай. Басагаднай хожомоо бууса байдалайнгаа эзэн эхэнэр, гал гуламтаа дэгжээхэ эжы болохо ха юм даа. Тиимэһээ эдэ мүрысөөнүүд холын хараатай гээшэ, хэдэн жэл болоод, энэ тариһан үрэнүүд үндэһэлжэ, сэсэглэн бадаржа, буряад хэлэнэй хүгжэлтэдэ шэнэ амисхаал оруулагдана, шэнэ урасхал бурьялан урдана ха юм. Үхибүүд булта буряад хубсаһаяа үмдэнхэй, малгайгаа гоёор шэмэглэнхэй, басагадууд үһэеэ олон гүрэлөөгөөр гүрэнхэй байхадань, ямар хөөрьхэнөөр, ямар һайханаар харагдана гээшэб!
Хаана хаанаһаа, элдэб нютагһаа ерэһэн хүбүүд басагад мүрысөөнэй үедэ танилсана, утасаа абалсана, нютагай аялгаар хэлэһэн үгэнүүдые хадуужа абана, бэе бэеһээ шэнэ үгэдэ, шэнэ заншалда һурана, энэмнай тон ехэ удха шанартай, түрэлхи хэлэеэ үзэхэ гэһэн эрмэлзэлдэ урагшаа татаһан урмашал, шанга түлхисэ, энэмнай юунһээшье ехэ олзо, юунһээшье ехэ баялиг болоно! Хэн мэдэбэ, хэзээ нэгэтэ ерээдүйдэ,эдэ олон хүбүүд басагад соо "бидэ хоёр Ивалгын дасанда танилсаа һэмди, хуби заяагаа эндэ ниилүүлээ һэмди" гэжэ хэлэхэ залуушуул байхадаал болохол!
Хэдэн тээшээ хубааржа, мүрысөөнүүд эхилшэбэ даа!
Хэлэеэ хэр һайн мэдэхэбши гэһэн мүрысөөндэ Эрхүү можын Оһын аймагай Үбэсын дунда һургуулиин Таня Балдаева илалта туйлахадань, ямар гайхамшаг байгааб. Буряад хэлэ шамда хэн заанаб гээд асуухадамни, багшамни заадаг гэжэ Таня басагахан хэлээ һэн. Багшань хэн бэ гэхэдэ, Серафима Николаевна Балданова гэжэ Үбэсэ нютагай залуухан бэри. Буряад хэлэ үзэлгэдэ багшаһаа тон ехэ юумэн дулдыдана. Энэ басаганай илахадань, нэрьемэ альга ташалган зэдэлэшэбэ. Таня басаган командада 11 мянган түхэриг олзо асараа. Байгал далайн баруун тээһээ ерэһэн эдэ үхибүүдые харахада, ямар урматай гээшэб! Табан үгэ холбожо буряадаараа дуугардаггүй буряад ястан ноёд сайд, засаг түрэ баригшад энээхэн Таня басаганһаа жэшээ абахаяа яанаб!
Илагдаһаншье хүнүүд баярлаа бэшэ аа гү!
Басагадууд тобшо яагаад хадахаб гэһэн, хүбүүдүүд ташуур гүрэхэ гэһэн мүрысөөнүүд олоной анхарал татаба.
Басагад буряадаар хубсалуулһан хүүхэлдэйнүүдые харуулжа байгаад, буряад малгай, гутал тухай, зунай, үбэлэй хубсаһанай илгаа тухай, бүһэтэй хүнэй, эхэнэр хүнэй хубсаһан тухай тус-тустань хөөрэбэ.
Хамба ламануудай намтар хөөрэхэ, дасануудай түүхэ мэдэлгээр мүрысөөн боложо үнгэрөө. Бэе бэедээ холбоогүй үгэнүүдһээ үгүүлэл зохёохо гэһэн мүрысөөн һонирхомоор байгаа."Информ полис" сонин яагаад зохёохоб гэһэн сэтгүүлшэнэй ажалда хабаатай мүрысөө эмхидхээ.
Эдэ мүрысөөндэ хабаадаһан нэгэшье үхибүүн бэлэггүй үлөөгүй. Бүхы һургуулинууд бага ехэшье һаань, мүнгэн шагналаар шагнагдаа. "Титан" компаниин бэлдэһэн бэлэг хампяадта хүртөө. Булад Шагжинай хүтэлбэрилдэг "Буряад соёл" эблэл "Буряад арадай үльгэрнүүд" гэһэн номуудые гурба-гурбаар һургуули бүхэндэ бэлэглээ.
Хамба ламын тусхай бэлэгтэ Хилганын, Үбэр-Зөөхэйн, Үбэсын, Ноёхоной һургуулинууд хүртэбэ. Улаан-Үдын 54-дэхи һургуули 2 команда табиһан тухай бэшээ һэмби. Үбэсын дунда һургуулиин Вера Балдаева командадаа 6000 түхэригэй мүнгэн шагнал асаржа шадаа.
Алтайн, Улаан-Үдын 56-дахи, Дээдэ-Үшөөтэйн, Цахирай, Тохорюугтын, Ехэ Сагаанай, Мөөрөөшын, Гусинозерскын, Улаан-Үдын 54-дэхи, Жаргалантын һургуулинууд тус-тустаа 2000 түхэригөөр шагнагдаа.
Дэрээнэй, Корсаковын, Хилганын, Үбэсын, Гэгээтэйн, Новоселенгинскын, Эгэтын-Адагай, Улаан-Үдын 54-дэхи һургуулинууд тус-тустаа 3000 түхэригөөр шагнагдаа. Ноёхоной, Хоца Намсараевай нэрэмжэтэ Хэжэнгын, Цагаатайн, Баян голой, Үшөөтэйн, Үлэгшэнэй, Иисэнгын, Үбэр-Зөөхэйн, Улаан-Үдын 29-дэхи һургуулинууд 4000 түхэриг шагналда хүртэбэ.
Гурбадахи һуурида 2 команда гараа гэбэл, Буряадай үндэһэтэнэй нэгэдэхи лицей, Дульдаргын аймагай Зүдхэлиин дунда һургуули – 10000 түхэриг шагнал абаба. Зэдын Петропавловкын дунда һургуули хоёрдохи һуурида гаража - 20000 түхэриг шагнал абаба.
Үбэр-Монголой Шэнэхээнэй эблэлэй команда нэгэдэхи һуури эзэлжэ, илалта туйлаһанайнгаа түлөө 30000 түхэриг шагналда хүртэжэ, онсо илгарба.
Хамба лама Дамба Аюшеевэй мүрысөөнэй үедэ ходол хүхюутэй, энеэжэ ябахадань, үхибүүдэй алдуу хэхэдэнь, урмаа хухаржа, буряадаар зүб харюу үгэжэрхихэдэнь,олигой хүхюутэй ябахадань, үхибүүдтэ һургаал заабари хэлэхэдэнь, Хамбамнай буряад хэлэнэй түлөө, буряад арадай түлөө үнэн зүрхөөрөө ажал ябуулжа байна даа, Ивалгын дасанай ламанарнай нангин хэрэг үүсхэжэ, буряад арадай ерээдүйн түлөө түрүүлэн ябажа байна!
Хүбүүд, басагад !
Удаадахи мүрысөөндэ мүнөөнһөө бэлдэжэ эхилэгты! Илалта туйлахын түлөө урагшаа, урагшаа, урагшаа!
