НЯМБУУГИЙН НЯМДОРЖ
Уянгата шүлэгэй шэнэ долгиие монгол поэзидэ анха түрүүн асарhан элитэ яруу найрагша Н.Нямдорж Хэнтэйн аймагай Батшэрээтэ сомондо 1934 ондо түрэhэн юм. Москвагай М.Горькийн нэрэмжэтэ литературна институт дүүргээд, Улаан-Баатарта “Хөдэлмэр” сониндо хүдэлжэ байтараа засагай талаhаа хашаланда орожо, олон жэлэй туршада хүдөөгэй аймагуудта элдэб ажал хэжэ амидарха баатай болоо hэн. Монгол орондо демократиин хүрэжэ ерэхэдэ, Н.Нямдорж аза талаанайнгаа хүлэгтэ дахин мордоо гэхэдэ болохо. Гүрэнэй шанда хүртөө, Улаан-Баатарта байратай болоо hэн.
Нямдор “Онон хатан эжы”, “Үүлэн боро”, “Хүдөө”, “Хүбшэ”, “Хүн шулуун”, “Онон”, “Дэлюун болдог” гэхэ зэргын номуудаараа үргэн олон уншагшадтаа мэдээжэ юм. Буряад угай хүн хадаа тэрэ Д.Улзытуев, Ц.Галанов, Д.Эрдынеев, В.Намсараев болон бусад манай уран зохёолшодтой нүхэсэдэг, зарим нэгэнэйнь зохёолнуудые халха аялгада оруулдаг юм hэн. Үндэр нэрэ солоёо, хүндэеэ дахин хоёрдохёо олоhон бэлигтэ поэт хүндэ үбшэндэ нэрбэгдэжэ наhанhаа нүгшөө бэлэй.
ӨӨРТӨӨ ЭТИГЭ
Абынгаа хуhан ургые
Агтын хүзүүндэ зүүжэ,
Адуун hүрэгэйнгөө дундаhаа
Али дуратайгаа баридаг hаа,
Би эрэ болобоб гэжэ
Бүтүүхэн өөртөө этигэ!
Өөдэгүй юумэнhээ гомдохогүй,
Өөдэгүй юумэндэ баярлахагүй
Зэмэлэл магтаал хоёрые
Зэргэ даадаг болобол,
Би эрэ болооб гэжэ
Бүтүүхэн өөртөө этигэ!
Үргэлжэ гэмэрхэ эсэгынгээ
Үгэ хүүрээ үсөөдхэжэ,
Дураараа болог даа гэhэншэг
Дуугайхан болохыень мэдэбэл,
Би эрэ болооб гэжэ
Бүтүүхэн өөртөө этигэ!
СОНХО ДЭЭРЭХИ СЭСЭГ
Сонхо дээрэхи сэсэгтэ
Соохор эрбээхэй дурлашоод,
Нимгэн шэлые нэбтэ
Гаража ядан эрьелдэнэ.
Амиды сэсэгые ургуулhан
Ажалша басаганда татуурхан ,
Сэсэгтэ сонхынь саадахи
Сэсэрлиг соо хүлеэнэм.
ХУЛГАЙША
Онсо хөөрхэн хүүхэн гээшэ
Зүрхэнэй ехэ хулгайша юм.
Олон эрэшүүлые шаналуулха
Сэдьхэлэй тулалдаанай талбар юм.
Энгүй hайхан тэрээндэ
Зуун зүрхэн тэмүүлжэ,
Эсэс хойнонь болоходо,
Ерэн юhэниинь шархатадаг юм.
ГАНСААРДАНАБ
Дайсанаа би үхөө гэжэ зүүдэлээд,
Тэмсэлдэхэ хүнгүй болоhондоо
Тэнсэлгүй халаглажа,
Тэрэ hүнишэлэн уйлабаб.
Өөрыгөөшье танихагүй
Өөдэгүй хүн болохомни даа гэжэ,
Үнэшэн дэрэ дээрээ
Үдэршэлэн уйлабаб.
х х х
Уулануудые би хүнүүдтэй жэшэнэб.
Хүнүүдые би уулануудтай жэшэнэб.
Саhа мүльhэндэ хушагдаhан эрид үндэр .
Сабшама эгсэ, элэшэhэн мүлигэр.
Баялиг ойтой заримань нюсэгэн,
Байса шулуутай заримань үнэшэн.
Ууланууд ямар hайхан зураглал бэ?!
Ууланууд уулануудайнгаа дээгүүр үлынэ.
Ууланууд уулануудайнгаа сууряа абана.
Ууланууд уулануудайнгаа хормой гэшхэнэ.
Ууланууд хүнүүдтэй адлихан шууяхагүй юм.
Хүнүүд уулануудтай адлихан барыхагүй юм.
Уулануудые би хүнүүдтэй зүйрлэнэб.
Хүнүүдые би уулануудтай зүйрлэнэб.
ЭХЭ ТУХАЙ ШҮЛЭГ
Эмээлэй дүрөө утадахаа болижо,
Эсэгын дэгэлэй элбэгдэхээ болиходо,
Эрын бодол элдэбые зэргэсүүлэн
Эхынгээ ашые hаял ойлгоно.
Дүүрэн уhатай мүрэнhөөшье баян,
Дунхын сайрагша уулаhаашье үндэр
Эхын аша иимэл ехэ байна.
Ашатай туhатай эрдэмтэ хүбүүд,
Айшагүй зоригтой эрэлхэг баатарнууд
Тооложо үзэбэл, олон лэ мүртөө,
Тодороогүй баhа байгаашье мүртөө
Эхэhээ ашатай үрэ гэжэ юрэнь лэ
Энэ оршолондо хэзээшье түрөөгүй.
Халха монголhоо Л.Тапхаев буряадшалба.
