Чойжил-Лхама Базарович Базарон 1878 ондо Агын талын Дэлгэр нютагта түрэһэн юм. Эрхүүгэй семинариин һүүлшын жэлдэ һуража байһанаа орхижо, тэрэ үедэ дуталдажа
байһан багшын ажалда хүдэлмэрилжэ эхилээд, нютагайнгаа һургуулинуудта дүшэн жэлэй туршада багшалаа.
Чойжил-Лхама Базарон багшалжа байха үедөө уран зохёол бэшээ, һургуулиин һуралсалай номуудые зохёогоо, эрдэмэй ажалда хабаадаа.
1899 ондо ородой суута аяншалагша Г.Н.Потанинтай хамта Ехэ Хинган уула руу аяншалаа.
Ч.-Лх.Базарон Октябриин социалис хубисхалай болоходо, Байгалай үмэнэхи кооперациин "Хамтаран хүдэлмэрилэй үгэ" гэжэ газетые буряадаар хэблүүлхэ ажалтай байгаа.
1918-1920 онуудта Агын кооперативай правлениин гэшүүнээр, 1920-1921 онуудта аймагай түрүүлэгшээр, 1922-1923 онуудта Онон-Хангилай хушуунай түрүүлэгшээр хүдэлөө.
1923 онһоо Улаан-Үдэ ерэжэ, Буручкомдо ажаллаа.
1906 ондо тэрэнэй зохёоһон "Монгол-буряадай үгэ. Буряадай үгэ. Буряадай һургуулида һураха үзэг. Анха түрүүшын жэлдэ үзүүлхэ" гэжэ нэрэтэй ном Шэтэдэ П.А.Бадмаевай
зөөреэр, нэрээр байгуулагдаһан хэблэлэй газарта хэблэгдэжэ гараа. 1917 ондо мүн лэ тэрэнэй зохёоһон "Монгол-буряад үзэг" гэһэн үзэглэл Байгалай үмэнгэхи кооперативай
хэблэлэлэй газарта хэблэгдээ.
Хорёод онһоо гушаад оной эхин үе хүрэтэр эхин шатын һургуулида буряад хэлэндэ һураха, уншаха номуудые зохёогшодой гол мэргэжэлтэ авторынь Ч.-Лх.Базарон байгаа.
"Улаан одон" гэжэ уншаха хоёрдохи дэбтэр (1924), "Улаан одон" гэжэ уншаха гурбадахи ном (1925), "Улаан одон" гэжэ уншаха дүрбэдэхи ном (1926), "Хүдөө ажалай наһа
гүйсэгшэдэй үзэглэл" (1926), "Манай ороной ан" (1927), "Халуун ороной амитан тухай" (1927) гэһэн номуудые Ч.-Лх.Базарон зохёожо хэблүүлээ. Тэрэнэй оршуулһан һуралсалай
номууд шабинарта тон ойлгосотой, уран хурса үгэтэй байгаа гэжэ тэмдэглэлтэй.
Ч.-Лх.Базарон зохёоһон тэдэ номууд соогоо өөрынгөө найруулан бүтээһэн шүлэгүүдые, хөөрэлдөөнүүдые, үгүүлэлнүүдые, рассказуудые оруулһан байна. Тиигэхэдээ тэрэ буряад арадай
түрүүшын зохёолшодой нэгэниинь мүн гэхэ эрхэтэйбди.
Ч.-Лх. Базароной томо зохёолнууд сооһоо "Хаарташан" (1912), "Таряан" (1921) гэжэ хоёр зүжэг мэдээжэ болонхой. Эдэнь 1926 ондо нэгэ ном болгогдожо хэблэгдэнхэй.
1937 ондо хорото хардалгаар тушаагдажа, 1940 ондо наһа бараа гэһэн гэһэн мэдээсэл дуулдаһан юм.
Ч.-Лх.Базарон СССР-эй уран зохёолшодой холбооной гэшүүн байгаа.
