Монгол Уласай ниислэл Улаан-Баатар хотодо Монголой Театрай музейн үзэмжэдэ табигдаһан 7000 гаран үзээмэр хаража, мэдэхэгүй юумэ мэдэхэ боложо, нюдэеэ хужарлуулжа, сэдьхэлээ ханатараа ябаһанаа олзуурхан мунөө һанадагби. Агын Гүнэй нютагһаа гарбалтай бодонгууд омогой Хандацырен эгэшэ гидэй хөөрөөе оршуулжа туһалба.
Театрай музейн уран зурагай танхим соо алдарта хүнүүдэй: Отеллые тоглоһон Монгол Уласай Арадай зүжэгшэн, Хүдэлмэриин баатар Г.Гомбосүрэнэй, “Тунгалаг Тамир” кинодо Этигэлтын дүрэ гүйсэдхэһэн Арадай зүжэгшэн А.Очирбатын, алдар суута Д.Ичинхорлоо, М.Ядамсүрэн хоёрой “Овод” зүжэгтэ Артурые наадажа байһан гэрэл зураг, Монгол Уласай Арадай зүжэгшэн Л.Жамсаранжабай, Мандуухай сэсэн кинодо наадаһан Н.Сувадай уран зураг портрет һонирхон харабабди.
Тус үзэсхэлэниие харахада драмын, опера болон баледэй, хүүхэлдэйн, арадай дуу, хатарай ба сэрэгэй театрнуудай, филармониин, циркын түүхэтэй, ажал ябуулгатай танилсабабди. Суута артистнуудай наадаһан хубсаһа хунар, гэрэл зурагууд, тайзанай македүүд угаа һонирхомоор байба. Ятага, чанза, иочин, тобшуур, хучир, лимбэ, морин хуур, эбэр бүреэ, сууха хуур, абарга могойн арһаар дархалагдаһан шударга гэхэ мэтэ хүгжэмэй зэр зэмсэг хаража хужарлабабди. Монголой дууриин болон баледэй театрай Улаан-Үдэ гастрольдо ерэжэ, “Ушартай гурбан толгой”, “Евгений Онегин” гэжэ оперануудые табихадань, хараһан, үзэһэн хадаа, алдарта опернэ дуушад Х.Уртнасан, А.Хавлаш гэгшэдэй дуулахыень соносоһон хадаа, музей соо гэрэл-зурагуудыень харахадаа, тэдэнээр дахин уулзаһан мэтээр һанагдаба.
1938 ондо монгол цирк байгуулагдаһан тухай, Ж.Данзан клоуной (монголоор аляалагша) тоглолтын хубсаһан, портрет, гэрэл-зурагууд манай анхарал татаба.
Гобиин Дошхон ноён хутагта Д.Данзанрабжаа (1803-1856) шажанай зүдхэлтэн байхаһаа гадна, соёл гэгээрүүлэгшэ, ирагуу найруулагша, уран зурааша, уран зохёолшо, айхабтар бэлигтэй бэрхэ хүн байһан байна. Тэрэ 1830 ондо нүүдэл театр байгуулаад, 60 тэмээндэ театрай хэрэгсэл ашаһан, зүжэгшэд, хүгжэмшэдтэеэ нютагһаа нютагта арад зондо зүжэг харуулжа, дуу хүгжэм үзүүлжэ зөөдэлөөр ябадаг байгаа. Данзанрабжаагай зохёоһон “Үзэмжын шанар” дуундань арад зон аргагүй дуратай байһан, энэ дууе нэгэ дахин шагнабал, 1000 маани уншаһантай адли гэжэ хүнүүд хэлсэдэг байһан ха. “Саран хүхын намтар” зүжэгынь 9 бүлэгһөө бүридэһэн, хахад һара шахуу сагай туршада үдэр бүри хүн зондо харуулагдадаг байгаа юм. Данзанрабжаа хутагта Дунда Гобиин Хамарын хиид нютагта тогтомол театр байгуулжа, гурбан дабхартай театрай байшан барюулһан, нэгэдэхи дабхарта зүжэг харуулагдадаг, хоёрдохидо – хүгжэмшэд, гурбадахида өөрөө һуугаад хинан шалгажа, хаража байдаг байһан ха.
Театрай музейдэ дэлхэйн ба монголой театр тухай лекцинүүд, залуушуулда, сэсэрлигэй багашуулда
зорюулагдаһан хүмүүжүүлгын удхатай хөөрэлдөөнүүд, суута артистнуудтай уулзалганууд эмхидхэгдэдэг байна.
Буряад Республикын ниислэл Улаан-Үдэдэмнай иимэ музей байгуулхаар болообди гэһэн бодол түрэнэ.
Буряад Уласда 6 театрнууд ажаллана: Буряад драмын театр, Буряадай опера болон баледэй театр, Ород театр, Хүүхэлдэйн театр, Залуушуулай театр, “Байгал” театр, Филармони гээд хүмүүжүүлгын талаар ехэ туһа хэдэг, арад зоноо хүгжэмэй, уран гоё урлагай дээжэтэй танилсуулдаг эмхинүүд бии гээшэ. Эдэ театрнуудта хүдэлһэн алдар суута артистнуудай намтар, гэрэл зурагууд, зохёохы ажал тухайнь хөөрөөнүүд музей соо дэлгээтэй байгаа һаань, арад зон ямар ехээр баярлаха гээшэб. Улаан-Үдэдэ музей бии болошоо һаа, һургуулиин үхибүүдтэ хүмүүжүүлгын талаар тон ехэ нүлөө үзүүлхэ һэн. Олониитэ, эрдэмтэд, артистнууд, арад зон үгэеэ ниилүүлжэ нэгэдээд, Арадай Хуралай депутадуудта, засаг зургаанай хүтэлбэрилэгшэдтэ эрилтэ табиял гэжэ уряалнаб!
