Һаяхан номой санда “Буряад Үнэн” сониной хуушан дугаарнуудые уншажа, хужарлан байтараа, 1994 оной январиин 18-ай дугаарта алдарта сэтгүүлшэн Долгор Жугдуровагай толилолго тон ехээр һонирхобоб.
"...Эрхим ехэ та Бата танай бэшэгые 1990 оной 6-дахи һарын 17-до абажа, маша ехэ баярлабаб.
Би Дабаасамбу бурханай номой һургуули хэхын тулада нютагһаа 1926 ондо гараад, Үбэр Монголой Бадхар болоод Ехэ хэдэн Сүмэдэ хурал хуража, номдо һуража, 5 жэл һуугааб. Эндэһээ Амдогой Лавран хиидтэ 21 жэлдэ хурал номдо хуража, 3 боди номой шүүбэри үргэжэ, Рамжамбын нэрэ абааб. Эндэһээ дээшээ ябаад, Мүнхэ Жуугай орондо (Түбэд) хүрэжэ, хэдэн һара һуужа, хурал номдо хуража, зургаан ехэ ахалагша дасан болоод, али тухайн ехэ үргэлэй оронуудта эхэ, эсэгэ, аха дүүнэр болон би өөрөө эхэ зургаан зүйлэй амитанай туһада зорюулжа, үргэл мүргэл хэһэн байнаб. Энээнэй һүүлдэ, 6-7 нүхэдтэй хамта 20 хоногто ябажа, Энэдхэгэй орондо хүрэжэ, мүргэл ехэтэй газарнуудта 7 жэлдэ мүргэжэ, зальбаржа ябаха забһартаа Энэдхэгэй зүүн тээхи газарта Түбэдэй 6 ехэ Хаан дасан ба Нима Сарья газарнууд гэһэн 8 Ехэ хуралай хамтарһан газар хүрэһэнби. Эндэ 5 бодиин шүүбэри үргэжэ, Һаарамба гэжэ нэрэ абаа һэнби.
Мүн Балба (Непал), Бутан орондо хүрэжэ, 7 жэлэй туршада үргэл мүргэл хэжэ ябаад, саадахи Түбэд болон Балба хоёрой забһарай ехэ үндэр хада уулада һуужа, 108 маанида һууһан байнаб.
Минии танил байһан гэбшэ Дагзал гэдэг лама Америкын орондо Сүмэ хурал баряад, Дабаасамбу намайе Ехэ Сүмэдэ нүхэр болгожо урихадань 1966 оной 5-дахи һарын 2-то Америкын орондо ерээд, хурал номой ябадал хэжэ, буян номдо оролдожо, энэ газарта 23 жэлһээ үлүү болохоёо байнаб.
Таанар намайе мэдэхэгүй байнат. Минии абын дүү Дабаасамбу гэдэг лама ехэ баян, мүнгэ алта суглуулһан, гэр байра бариһан – иимэ лама байна гэжэ һанаха янзатайт. Би болбол хубараг болоһонһоо хойшо мүнөө хүрэтэр сахил санваар (номуун сахил) алдаагүй, габ гансаараа, үлэн, шара хубсаһаараа ябанаб. Нэгэ бага гэртэйб. Тэрээн соомни ехэ юумэн үгы, юрын лэ байдалтайб. Америкын газар ерэхэ хүсэлэнтэй байһан тула намтараа урлажа бэшэг ябуул гэжэ Бата та бэшэһэн байнат. Тэрэ болохогүй. Олон һанаа сэдьхэһэнэй хэрэггүй. Хүмүүнэй наһан мүнхэ бэшэ тула арбан хара нүгэл һэргылжэ, арбан сагаан буян бүтээжэ һуубал һайн бэлэй. Бурханда зула бадараажа, хүжэ ууюулажа, маани уншажа байхые гуйнаб.
Танай хаяг энэ газарта мэдэхэгүй байна. Һүүлэй бэшэгтэ хаягаа бэшэхые гуйнаб. Пагмын хоёр басагадай үри хүүгэд гэжэ бии үгые бэшэгты. Долгоржабай хүүгэд гэжэ байха гү? Ямараар амидаржа байдагаа бэшэгты. Һамажаб абгайн хүбүүн Бата гэдэгүүд Ушарбай нютагтаа һайн байдаг гэжэ Балдандоржи хүрьгэн бэшэһэн байна. Тэрэ Һамажаб гэдэгынь Һамажаб нагасын хүбүүн гү, тэрэниие һайтар бэшэгты.
Һүүл доро баяртай. Дабаасамбу Сэрэнэй мүнби. Мүнөө 86 наһатай байнаб. 1990 оной 6-дахи һарын 29-нэй һайн үдэр бэшэбэ”. Эрдэмтэ ламын хуушан монголоор бэшэһэн бэшэгые монголшо эрдэмтэн Даша-Нима Доржиев мүнөөнэй буряад хэлэндэ оруулаа.
х х х
Буряад ороной эрдэм бэлигтэй хүнүүдэй нэгэнэй Америкын Холбоото Штадуудһаа түрэлхидтөө эльгээһэн бэшэгые дээрэ харуулбабди. Буддизм гээшэ эрхим дээдын эрдэм ухаан юм гээд үндэр түрэлтэ Далай Лама айладхаһан юм гэдэг. Энэ эрдэм ухаае бүхэли наһаараа үйлэдэжэ, Дабаасамбу Сэрэнэй гэдэг тухандань хүрэжэ, шажанайшье, гүн ухаанайшье талаар дээдын –Рамжамбын, Һаарамбын нэрэ зэргэнүүдтэ хүртэһэн хүн гэжэ намтарһаань ойлгохоор бэшэ гү. Агын округой Могойтын районой Ушарбай нютагһаа гарбалтай хүн байһан.
Буряад зоной ёһо заншалда хоёр-гурбанһаа дээшэ хүбүүдтэй айлайхи нэгыень дасанда хубараг болгодог гуримтай байһан юм. Иигэжэ Сэрэнтэнэй Дабаасамбу хүбүүниинь эрдэм эдлэхэ, мүргэл буян үйлэдэхэ замда бүхы наһаяа зорюулһан хүн гэжэ бэшэгһээнь элирнэ.
Улаан-Үдэ хотодо һуудаг дүүнэрынь гэхэдэ, бүхы наһаараа Буряадай номой хэблэлдэ ажаллаад, наһанай амаралтада гараһан аад, Бутид Цыреновна сагһаа урид наһа бараа һэн. Даша-Нима Цыренович дүүтэйнь хөөрэлдөөбди. Ахатаяа ямаршье холбоогүй ябаһан гэхэдэ, балай гайхалтайшье, үнэншэжэшье ядахаар бэшэ бэзэ. Сагай зөөлэрэнтэжэ эхилхэдэ, бүри урда тээнь гү аха тухайнь зэрэб үгэ дуулдадаг болоһон ха. Тон шухала хэрэгэй гарахадань, 1990 ондо бэшэг бэшэһэн байгаа. Тэрэнэйнь харюу тэрэл оной декабриин 7-до хэдыхэн үгөөр англи хэлээр бэшэһэн харюу декабриин 20-оор Америкэһээ абаа һэмди гэнэ. Тиигэхэдээ бэемни муудаад байна, харууһан тон һайн. Иигээд юумэн дүүрэнтээ гэһэншүү бэшэг абаа һэн ха. Иигэхэдээ 1990 оной эсэстэ гү, али 1991 оной эхиндэ эрдэмтэ лама Дабаасамбу тагаалал болоһон байна”. Иигээд Долгор Жугдуровагай толилолго дүүрэнэ.
Ушарбай нютагаймнай эрдэмтэ Дабаасамбу ламбагай бүхы наһаяа бурхан багшын ном шудалалгада зорюулһан юм, Америкын Холбоото Штадуудта олониитэдэ мэдээжэ, хүндэтэй багша байһан юм гэжэ дууладаг байһан хадаа,
Буддын шажанай гүн ухаанай профессор Роберт Турманай 2014 оной март һарада манай Улаан-Үдэ ерээд, уулзалга хэжэ, асуудалнуудта харюу үгэжэ байхадань, би иимэ асуудал табяа һэнби:
-Хүндэтэ профессор, буряад-монгол үндэстэн Даба-Самбуу ламые Та таниха байгаа гүт?
- Дабаасамбу ламатай Энэдхэгтэ Варанасида танилсаа һэм. Тэрэ Буддын шажанай гүн ухаанай эрдэмтэн. Тэрэ Ехэ һургуулида санскрит хэлэ заадаг, түбэд эмнэлгын хэшээлнүүдые хэдэг һэн. Һүүлдэ минии багша Геше Вангьял Дабаасамбу лама хоюулаа Нью-Джерси хотодо Шедруб Линг түбэд түб байгуулаа һэн. Багшадаа ерэхэдээ, би Дабаасамбу ламатай уулзадаг, буддын шажанай элдэб асуудалнуудаар үгэ буляалдааншье (дискуссия) бологшо һэн. Мүнөө байгша үе сагһаа 400 жэл болоод Шамбалын дайн болохо гэжэ Калачакра-тантрын ном соо бэшээтэй юм. Дабаасамбу лама бурханай ном соо бэшээтэй номнолоороо болохо гээд хэлэдэг байгаа. Харин минии һанамжаар ажахын үйлэдбэриин хойшолонһоо, байгаалиин байдал ондоо болоһонһоо Шамбалын дайн номноһон сагһаа урид эхилжэ магад гэһэн байгааб. Геше Вангьял багшамни минии талада болодог һэн,- гээд Роберт Турман харюусаа һэн.
Дабаасамбу лама тухай һурагшалһаар,
Агын тойрогой Сагаан Шулуутай нютагай жиндаг Дэнзэн Цыренович Цыреновэй хөөрэһые Сүүгэлэй дасанда бэшэжэ абаа һэм:
-Сагай хатууржа эхилхэдэ, 1926 ондо Сүүгэлэй дасанай 5
ламанар хазаар морёор хилэ гаража ошоһон юм.
Цыремпилэй Содном абгамнай, һүүлдэ һаарамба лама гэжэ
тодороо бэлэй, Дабасамбу ламхай США-гай Нью-Джерси
хотодо хальмаг дасанай шэрээтэ байһан тэдээн соо ябалсаа.
Сүүгэлэй дасанай һандархада, уншалгань Шэнэхээн дасанда
даалгагдаһан, энэ хэдэн жэл соо таһалдуулангүй хуралаа
хуража, номоо табижа байгаа юм гээд Содном ламбагай
хөөрэдэг һэн.
Дабасамбу ламбагай сагдаанарта баригдаад, 3 жэл Хитадай
түрмэдэ хаагдахадаа, үдэр бүри бисалгал үйлэдэжэ,
маанияа уншажа байгаа һэн ха. Тэрэ хаагдахадаашье
гажараагүй, түрмэһөө табигдахадаашье баярлаһан шарай
харуулаагүй һэн. Гоман дасанда байрлаад, бурханай ном
саашань һуражал байгаа, найман жэлдэ шулуун агы соо
даяанда һууһан байна. Дабасамбуу ламбагай гүн
ухаанай эрдэм шудалжа, шалгалта барижа, һаарамба гэһэн
нэрэ солодо хүртөө һэн. Энэдхэгэй Буддын шажанай Ехэ һургуулинуудта ном табидаг байгаа. Далай лама Дабасамбуу һаарамбые багшамни гэжэ хандадаг байһан юм.
Далай ламын даабаряар хальмаг яһанай Вангъял-геше
нүхэртэеэ США-гай Нью-Джерси хотодо 1966 ондо далайн
саада тээ тон түрүүшын Буддын шажанай Лубсан
Шидраблинг һургуули нээгээд, энэ дасандаа хурал хуража,
Будда бурханай шажан далайн саана дэлгэрүүлжэ эхилээ бэлэй. Удангүй олон шабинартай болоо, тэдэнэй дунда бүхы дэлхэй дээрэ алдар суутай хүнүүд, нэрлэбэл, Роберт Рупен, Динджи Андреев, Роберт Турман ба Ума Турман болон бусад.
Хари гүрэндэ байһан түрэлтэеэ айлтагүй харилсаха һайн саг
ерээд байхада, 60-аад гаран ондо Жамбалдоржо- хамба
лама Даба-Самбуу ламбагайһаа түрэл гаралдань захяа бэшэг асарба. Нагасаһаа мэдээсэл абажа тэдэнэр баярлаа һэн ааб даа. Нютагаа ерэжэ үзэгты, саг һайн болоод байна, бидэ Таниие үргэхэбди гэжэ урихадань, Дабасамбуу һаарамба ламбагай иигэжэ харюу үгөө һэн: “Би үдэр бүри
таанадайнгаа түлөө манияа уншажа, сайгаа үргэжэ
байдагби. Сэдьхэлдээ һанаад байхадатнай, би таанадай
хажуудатнай байналби даа. Дэлхэймнай бидэ бултанай
нютагнайл гээшэ бэд даа” гээд харюу ерээ һэн гэжэ дүүгэйнь басаган Долсон Цыреновна хэлээ һэн.
1991 оной январьда Дабаасамбу ламбагайн тагаалал
болоходо, Далай лама хойтын буян үйлэдөө һэн. Европо,
Ази, Америкэһээ олон тоото шабинарынь, нүхэдынь ерэжэ
шаналал гашуудалаа мэдүүлжэ байгаа.
Дабаасамбу һаарамба ламада зорюулагдаһан субарга бүтээхын тулада Батодалаев Бадма, Санжижабай Долсон нүхэртэеэ (Дабаасамбу ламбагайн Пагма дүүгэйнь басаган) нилээн ехэ ажал ябуулга хэһэн, олониитые уряалжа, зоригжуулжа ябаһан гээшэ. Тэрэ үедэ Агын тойрогой гулваа байһан Согто Бальжинимаевич Мажиев, Могойтын районой захиргаан, Ушарбай нютагаархин тон ехээр туһалалсаһан юм. Субарга яагаад бүтээхэб гэжэ эмшэ лама Балбар ламбагай заабари хэлэжэ туһалһан юм.
Могойтын дуганай баруун хойнохоно Дабаасамбу
ламбагайда зорюулагдаһан субарга бүтээгдэжэ, арамнайн
боложо байтар, нэгэшье үүлэгүй тэнгэриһээ бороо дуһалаа
һэн. Нютагаархинаа, түрэл гаралаа, эхэ нютагаа арюухан
аршанаар сүршэжэ, эрдэмтэ ламбагайн һүнэһэниинь һэб-
һэбхэн һалхинай һэбшээгээр нютагаа бусаһандал
һанагдаа бэлэй.
Намжилма БАЛЬЖИНИМАЕВА.
Гэрэл зураг дээрэ: (баруун гарһаа) Дабаасамбу һаарамба, Вангьял геше, Далай лама.
