АГЫН ТОЙРОГТО БУРЯАД ХЭЛЭНЭЙ ҺАРА


Многократный победитель конкурсов веб-проектов в поддержку и развитие бурятского языка, сохранение традиций и культуры бурят-монгол.

Намарай наруули һайхан үдэрнүүдтэ заншалта ёһоор жэл бүри болодог буряад хэлэнэй габшагай һара Агын тойрогто боложо байна.

Тойрогой эмхи зургаануудта, һургуулинуудта, хүүгэдэй сэсэрлигүүдтэ буряад хэлэнэй үдэрнүүд, урилдаанууд, уулзалганууд, хөөрэлдөөнүүд боложо байна.

Эдэ арга хэмжээнүүдтэ хабаадажа, гэрэл зурагуудые буулгажа,  асуудал табижа, мэдээсэл суглуулжа ябахадаа,  олон һонин хүнүүдээр уулзааб, ямар шадамар бэрхэ хүнүүд байдаг юм гээшэб гэжэ гайхааб, һонин-һонин баримтануудые мэдэхэ болооб, жэгтэй ушаралнуудые, домогуудые шагнааб. Ямаршье хүниие яаралгүйхэн шагнаад,  хөөрүүлжэ шадабал, ямар гайхалтай һонин хүнүүд ойро тойрон ябана гээшэб! Үхибүүдэй урилдаануудые хараад, ямар хатуу асуудалнуудта харюу үгэжэ шадана гээшэб гэжэ тэдэнэй ухаатайе гайхааб.

Хараһан, үзэһэнөө уншагшадтаа хөөрэжэ туршахам.

УГАА УҺАНДА ХАЯАГҮЙ

Россиин арадай артист Абида Арсалановай нэрэмжэтэ Согто-Хангилай урлагай һургуулиин багша, Бүгэдэ буряадай “Алтаргана” нааданай шагналда хүртэһэн “Түмэн хээ” гэжэ хубсаһанай суглуулбариие зохёон бүтээгшэ Дашинимаева Баярма Ринчиндоржиевнагай һэеы даража бүтээһэн, үнгэ оруулһан гоё гоо хубсаһануудай үзэмжэ “Далите” театр соо хаража, нюдөө хужарлуулбабди. Баярма Дашинимаевагай эмгээ эжынь Шагдарова Цырегма уран оёдолшо гартай байһан юм. Арһа элдээд, малгай, дэгэл, гутал оёжорхидог, Агын дасанай ламанарта орёохон  оёдолтой ламын хубсаһа шадамар бэрхээр бүтээдэг байһан юм гээд нютагаархиниинь намда хөөрэбэ.

Айлай олон хүүгэд соо үндыһэн Баярма бага балшар наһанһаа ажалша бэрхэ,  эжыгээ хайрлаха,  эжыдээ туһалхал гэжэ оролдожо ябадаг хүн юм.

-Үхибүүдни  намайгаа ходол баярлуулдаг. Басаганаймни амжалта – минии амжалта. Хэһэн ажалыень хараад, хүнүүд магтажа байхадань, баярлангүй яахабиб. Баярмаамни  минии нагаса эжын уран гар һажаагаа гээшэ ха. “Угаа уһанда хаяагүй” гэжэ арадай сэсэн үгэ эндэл мэдэрбэб. Басаганайнгаа амжалтада баяртай байнаб,-гээд  Надежда абгай уриханаар энеэбхилнэ. Үри бэеынгээ жаргалаар жаргалтай ябадаг эхын шарай баяраар гэрэлтэжэ байгаа һэн. Согто-Хангил нютагай үндэр наһатай Махама абгай нютагайнгаабасаганиие амаршалаад, магтаалай үреэл үгэнүүдые хэлэбэ.

Согто-Хангилай эдир хүбүүд басагад жэгдэхэнээр алхалалдан, хубсаһануудые  үмэдөөд, иишэ-тиишээ эрьелдэжэ байгаад  хубсаһа бидэндэ харуулба. Баярмаагай ажал хараад, иимэ гоё гоохон хубсаһануудые яажа һанаад, зохёогоод бүтээдэг юм  гэжэ гайхамаар байгаа һэн.

АРИГУУН СЭДЬХЭЛЭЙ БЭЛЭГ

Эрхүү хотодо болоһон Бүгэдэ буряадуудай “Алтаргана-2018” нааданай үедэ буряад арадай заншалта хубсаһа зохёон бүтээгшэдэй тэмсээндэ Ага тойрогой түлөөлэгшэ Дашима Гончиковагай хубсаһанай суглуулбари улад зоной анхарал татаа һэн. Юундэб гэхэдэ, тэрэ эхирэд, булагад, алайр, хонгоодор, сонгоол, сартуул, хори буряадуудай долоон янзын эрэ хүнэй, эхэнэрэй хубсаһануудые харуулаа ха юм.

Нютаг бүхэнэй хубсаһан ямар гуримаар  оёотой байха ёһотойб гэһэн эрилтые Дашима жэншэдгүй дүүргэжэ шадаа һэн. Залуу эхэнэр бүтээлээ үнгэ зүһыень тааруулан, нарин нягтаар оёдог юм.

Буряад хубсаһанай суглуулбарияа Дарима Гончикова Агын үндэһэн музейдэ бэлэглэбэ. Энэ дэмбэрэлтэ хэрэг баярай оршондо боложо үнгэрбэ. Агын музейдэ нютаг нютагай хубсаһануудай үзэмжын табигдахада, олон улад зон хужарлан хараха, аригуун сэдьхэлэй бэлэг үйлэдэһэн Дарима Гончиковагай нэрые магтан дурдахань дамжаггүй!

 БАБУУ ЛАМЫН ДУРАСХААЛДА ЗОРЮУЛАГДАБА

“Аба эжын хэлэн гамтайл!” гэһэн һургуулиин һурагшадай буряад хэлэ мэдэсээр заншалта урилдаан энэ удаа Буддын шажанай Агын академи 25 жэлэй саада тээ байгуулһан, түрүүшын ректор Бабуу ламын, Владимир Чимитдоржиевай гэрэлтэ дурасхаалда зорюулагдаба. Бабуу ламада зорюулагдаһан “Согшид” субаргын дэргэдэ маани уншалга болобо. Академиин байгуулагдаһан эхин үдэрһөө ажал хэһэн Жамбал багшада, Жаргал Дашиевада баярай бэшэг, шагнал барюулагдаба. Академидэ эрхим һурадаг оюутадта грамотанууд барюулагдаба.

“Аба эжын хэлэн гамтайл!” гэһэн мүрысөө эмхидхэгшэд иимэ гол зорилготой байгаа гэбэл, үхибүүд аба эжын түрэл хэлэ мэдэжэ, ёһо заншалаа арюун сэбэрээр сахижа, эльгэ зүрхэндөө, ой ухаандаа хадагалжа ябахын тула эмхидхэгдэнэ.

Агын тойрогой Зугаалайн, Хара-Шэбэрэй, Зүдхэлиин, Табтаанайн, Хүнхэрэй, Хойто-Агын, Ага-Хангилай, Амидхаашын, Шулуутайн, Сагаан-Уулын, Сахюуртын, Агын нэгэдэхи дунда һургуулинуудай һурагшад энэ мүрысөөндэ хабаадаба. Эгээн түрүүшын мүрысөөн “Доншуур маани уншалга”, 12 команда һубаряад маани уншаба, дүримөөрөө алишье бадаг дайралдажа болохо, тиимэ тула үхибүүд маани сээжэлдэһэн, һайн мэдэхэ байха ёһотой, һүүлдэ үхибүүд ламбагайнартаяа, багшанартаяа, шүүгшэдтэеэ  сугтаа нэгэн дуугаар аянгалан “Доншуур маани” уншаба.

“Аргын ургамалнууд” гэжэ мүрысөөндэ үхибүүд байгаалиин ямар  ургамалнууд ямар үбэшэ аргалдаг байгааб, эдэ ургамалнууд али нютагта ургадаг бэ, яажа хэрэглэхэб гэһэн асуудалнуудта харюусаба. Сахюуртын һургуулиин түлөөлэгшэ Оксана Бальжинимаева үхэр табилгана гэжэ ургамалай гербари харуулан, нютагтань ургадаг ургамалые хэдынэй сагта түүгээд, яажа хадагалхаб, ямар үбэшэндэ хэрэглэхэб гэхэ мэтэ ехэ һонин дэлгэрэнгы хөөрөө

дэлгэбэ. Энэ мүрысөөндэ тэрэ түрүүлбэ.

“Нютагайм омогорхол!” гэжэ мүрысөөндэ үхибүүд нютагайнгаа алдар суута, ажалаараа шалгарһан хүнүүд тухай хөөрэбэ.

“Буряад арадай нангин һүлдэ – сэргэ” гэжэ мүрысөөндэ

Хүнхэрэй һургуулиин түлөөлэгшэ Мунхэсайханай Худэрмунхэ сэргэ тухай хөөрөө.  Ринчинэй Чойномой “Буряад” гэжэ поэмэһээ хэһэг Худэрмунхын уран  гоёор уншахадань, бултанда һайшаагдаба.

Сахюуртын һургуули –нэгэдэхи, Агын нэгэдэхи – хоёрдохи, Табтаанайн һургуули – гурбадахи һуури эзэлбэ.

НОМОЙ САНДА УРИЛДААН

Хизаарай Цыбен Жамцараногой нэрэмжэтэ номой санда "Эхэ хэлэн манай баялиг" гэһэн буряад хэлэнэй мэдэсээр урилдаан болобо. Амидхаашын, Могойтын гурбадахи, Агын гурбадахи дунда һургуулинуудай һурагшад Агын тойрогой түүхэ, газар зүй мэдэлгээр, оньһон үгэ, таабаринуудые таалсалгаар мүрысэбэ. Үхибүүд бултадаа буряад хэлээрээ бэрхээр харюусана, нютагайнгаа алдарта газарнуудые һайн мэдэнэ, домог, түүхэ олонхинь мэдэхэ байна. Ород үгэ оруулангүй, буряад хэлэнэй баяниие хэрэглэн, торьдиһогүй харюусахадань, урмашахаар байгаа һэн.

Могойтын һургуулиин Ульяна Людофа онсо бэрхэ харюунуудаараа шалгарба.  Асуудалнууд нилээн хатууханууд байгаа, гэбэшье һурагшад өөһэд хоорондоо зүбшэн хэлсээд, харюусаад лэ байгаа, бултадаа һайн бэлэдхэлтэй байгаа гэжэ тэмдэглэмээр.

Могойтын дунда һургуули – нэгэдэхи, Агын гурбадахи – хоёрдохи, Амидхаашын һургуули – гурбадахи һуури эзэлбэ.

  1. 5
  2. 4
  3. 3
  4. 2
  5. 1

(3 голоса, в среднем: 3.7 из 5)