Цыденжаб Сампиловай нэрэмжэтэ Уранһайханай музей соо Япон, Хитад, Монгол, Росси гүрэнүүдэй эхэнэр гэрэл зурагшадай зохёохы ажалай үзэсхэлэн февралиин 28-да нээгдэхэеэ байна. Эхэнэр хүнэй эльгэ нимгэн сэдьхэлээр элдэб ушар хаража, эхын энхэрэлээр байгаалияа хайрлажа, эхын нюдөөр дэлхэйе шэртэжэ ябаһан гэрэл зураашад бэе бэеһээ холо байгаашье һаа, бэе бэеынгээ ажал сэгнэжэ шададаг, хэр холо байбашье харилсадаг юм.
Ажалнуудынь элдэб янзын удхатай: оршон тойронхи байгаали, ан амитад, шубуу шонхор, соёл урлаг, түүхэ домог, зан заншал Гэрэл зураашад тусгаар ондоохон зон юм. Үбэл зунгүй, хүйтэ нойтон, холо ойро гэхэгүй, шухаг нэгэхэн зураг буулгахын тула хаанаш хүрэтэр ябадаг зон гээшэ.
БАДМАХАНДЫН ДУЛААН ГАР
Содномын Бадмаханда уг гарбалаараа Хяагтын буряад хүнэй үри һадаһан байна, эжынь монгол үндэһэтэн юм. Бага балшар ябахадаа Бадмаханда ноб ногоон зүлгэ дээрэ саб сагаахан һэеы гэрнүүдые хараад “Ямар гоё бээ!” гээд хашхарха дураниинь хүрэдэг һэн. Нюдэдынь уһатаад, баярлаһан гү, али гуниглаһан мэдэрэлдэ эзэлэгдэдэг һэн. Жэлэй дүрбэн сагай һэлгэхэ бүри оршон тойрон байгаалияа гоёшоон харадаг һэн. Үбэлэй сагта саб сагаан газар дайда, хабартаа шэнэхэнээр гүлгэлжэ байһан модоной набшаһан, зундаа хадын саана жарган орожо байһан наранай туяа хараад, үнгэтэ юртэмсые уран шэрээр зуража шададаг һаа гэжэ мүрөөдэдэг һэн. Гэрэл зураашын мэргэжэлтэй болоод, багадаа хүсэһэн хүсэлөө бэелүүлжэ шадаа. Содномын Бадмахандын уран бэрхээр бүтээһэн ажалнуудай үзэсхэлэн Америкэдэ, Японидо, Россиин Шэтэ, Улаан-Үдэ, Якутск хотонуудта табигдаһан юм. Тэрэ дэлхэй дүүрэн суутай хүн байна. Монгол гүрэнэй дээдын шагнал “Алтан гадаһан” одонгоор шагнагдаһан юм.
Содномын Бадмахандатай үнгэрэгшэ намар Улаан-Баатарта танилсаа һэмди. Зохёохы ажал тухайгаа, мэргэжэл тухайгаа хөөрэхэдөө, нюдэдынь баяраар ошотоод, шарайнь сэбэр дээрээ бүри сэбэрхэн болоһон мэтээр харагдаа һэн. Сэбэр хурса шарайтай, уринаар энеэбхилһэн Бадмахандатай хөөрэлдэхэдэ маша һонин хүн байгаа бэлэй. “Дулаан гар” гэжэ номоо бэлэглээ һэн. Үнеэгээ һаагаад, һүеэ һамаржа байһан эхын гар, Эхэ ороноо хамгаалжа байһан сэрэгшын гар, үбшэн хүнэй ами абардаг эмшэнэй гар, хүхөө хүхэжэ байһан үхибүүнэй гар - эдэ бүгэдэ амидаралай агшан зуурые буулгажа үрьдиһэн Бадмахандын уран гар мүн.
БАЙГААЛИ БУУЛГАХА ДУРАТАЙБ
Светлана Ивановна Целовальниковатай танилсаад, суг хамта Монгол орон ябаабди. Холын харгыда, ганзага ниилээд ябахада, ямар найдамтай нүхэр гээшэб гэжэ ойлгооб. Иимэл хүн хадаа, монголой гэрэл зураашадаар дүтэ танилсажа, найза нүхэд болоод, Баруун Монголоор экспедицидэ 2018 ондо суг хамта ябаад, монгол гэрэл зураашадые Ахын аймагаар, Түнхэнөөр, Байгал далайн эрьеэр аялуулаад, Ивалгын дасан харуулаа бэлэй. Экспедициин дүнгөөр Улаан-Баатарта, Улаан-Үдэдэ гэрэл зурагуудай үзэсхэлэн дэлгээгдээ бэлэй.
Светлана Ивановна Түнхэнэй Саяан уула мундарганууд, үглөөнэй наранай элшэ туяа, жаргажа байһан наранай гоё һайханиие, ажалша хүнүүдэй нюур шарайнуудые, Буряад орондо юун болоноб бүхы һонин уншагшадтаа дуулгадаг хүн юм.
Тэрэ Германи, Америкэ, Япони, Хитад, Франци, Греци, Венгри, Австрали гүрэнүүдээр гэрэл зурагаа буулгажа ябаа, тэндэхи зоной ажабайдал, газар зүй, түүхэ, зан заншал адаглан шэнжэлжэ, шудалжа ябаад ерээ һэн. Буряад ороной нютагуудаар буулгаһан гэрэл зурагуудынь нюдэндэ уриханаар харагдадаг. Буряад Уласай толгойлогшо Алексей Цыденов «Эрхим гэрэл зурагша» гэһэн шагнал недондо барюулаа бэлэй.
- Аяншалжа ябахадаа, хүхюутэй ябадагби. Гоё һайхан байгаали хараад, уянгата хүгжэм шагнаад, һайн хүнөөр танилсаад, олон нүхэдтэй болоходоо баяртай байдагби. Ан амитадые, шубуудые, байгаали буулгаха дуратайб,-гээд Светлана Ивановна Целовальникова хөөрэнэ.
Светлана Ивановна уг гарбалаараа Эрхүү можын Хурхууд нютагай юм. Түрэһэн тоонто нютагынь Захаамин аймаг. Торнижон үндыһэн, һургуулида һураһан газарынь алдар суута Согто-Хангил нютаг юм. Мүнөө Түнхэн нютагта ажаһуужа байна. Ажабайдалай эрхээр иигэжэ олон ондоо нютагуудаар байһандаа юм гү, али нүүдэлшэ монгол арадай басаган хадаа гү, замда ябахадаал, сэдьхэлынь ханадаг юм. Буряадаараа одоо гоёор зугаалдаг юм. Нэрэ, обогынь оросоор байхадань, уулзаагүйдөө, ород хүн гээшэ гү гэжэ һанадаг байгааб гэхэдэмни: “Элинсэг эсэгэмни Шантанов Солбон гэжэ нэрэтэй байхадань, ородууд дансада оруулхадаа Целовальников гээд бэшэһэн байгаа. Тиигээд мүнөө болоходо хоморой гоё обогтой ябана бэшэ гүб» гээд энеэгээ һэн. Наһанайнь хани нүхэр Светланын ая соо байдаг юм. Дуратай ажалаа хээд, дуран соогоо ябаг лэ гээд байдаг. Буулгаха ажалдань туһалалсадаг юм.
Буряад ороноо гэрэл зурагта хадагалжа ябаһан гайхамшаг бэрхэ гэрэл зурааша гэжэ олониитэдэ мэдээжэ болоһон Светлана Целовальниковагай “Угайм юртэмсэ” гэжэ тусхай үзэмжэ Ц.Cампиловай нэрэмжэтэ музейдэ олоной анхаралда табигдаа һэн. Гэрэл зурагуудайнь Интернедтэ табигдахадань, бүмбэрсэг дэлхэйн алишье буланһаа хүн зон һонирхон хараха аргатай байдаг. Буряад орон, Байгал далай, Түнхэнэй һарьдагуудые, Улаан-Үдын гудамжануудые, түүхэтэ газарнуудые хараад олон хүнүүд һанамжаяа бэшэдэг, һайхашааһанаа хөөрэдэг, магтадаг юм.
УРАН БЭЛИГТЭЙ МАЦУМОТО ЁШИКО
Япониин гэрэл зураашадай эблэлэй гэшүүн Мацумото Ёшико зохёохы ажалаа Монгол һайхан орондо зорюулдаг юм.
Түрүүшынхиеэ Монголдо ерэхэдээ, нюдэ алдама уудам тала дайда хараад, саб сагаан үүлэтэй хүб хүхэ тэнгэри хараад, ямар ехэр гайхаашье, баярлаашье, гоёшоогоошье һэн. Нүүдэлшэ арадай ажаһуудал, малшадай үдэр бүриин ажамидарал, монголшуудай эхэ ороншо сэдьхэл, хүхюун дорюун зан абари, үнгэтэ гоё торгоор оёотой хубсаһа хунар ехэ зохидшоогоо һэн.
Тэрэ гэһээр оло дахин Монгол орон аяншалан ерэжэ, гэрэл зурагуудые буулгаа юм. “Монголшууд” гэжэ тусхай үзэсхэлэн Японидо 2004 ондо, “Талын байдал” – Японидо 2006 ондо, “Монголшууд-2” – 2008, 2013 онуудта Японидо, монгол-япон гүрэнүүдэй гадаадын харилсаанай тогтоһоор 45 жэлэй ойло зорюулагдаһан үзэсхэлэн Монголдо 2017 ондо, “Дэлхэй эхэнэр хүнэй нюдөөр” үзэсхэлэн Монголдо 2018 ондо эмхидхэһэн байна.
Мацумото Ёшико эхэнэрэй хёрхо нюдөөр хараад, уран бэлигээр таагаад, уян сэдьхэлээр шэмэглэн буулгаһан гэрэл зурагуудай үзэсхэлэн Ц.Сампиловай нэрэмжэтэ музейдэ февралиин 28-да ерэжэ харахыетнай уринабди.
ХИРОЭ ШИМАДА ШУБУУДЫЕ, АН АМИТАДЫЕ БУУЛГАХА ДУРАТАЙ
Япониин гэрэл зураашадай гэшүүн Хироэ Шимада хүйтэн уларилтай Хоккайдо арал дээрэ гэрэл зурагаа буулгадаг
юм. Тэрэ шубуудые, амитадые буулгаха дуратай. Япон гүрэнэй байгаали, хараад гоёшооһоноо буулгаха дуратай.
Хабарай сагта байгаалиин һэргэжэ байһан үедэ тэрэ гэрэл зурагта буулгахаа зоридог юм. Зундаа аба эжыдээ ерээд, тэдэнэй һургаал заабари шагнадаг. Хадуужа абадаг. Намарай сагта холын харгыда гарадаг. Шубуудые, ан амитадые гэрэл зурагта буулгахадаа, тэдэниие аршалан хамгаалха зорилго табидаг. Гэрэл зурагуудаараа байгаалида, шубууд ба амитадта хүнүүдэй анхарал татаха гэжэ оролдодог байна.
2008 онһоо эхилээд жэл бүри гэрэл зураашадай үзэсхэлэндэ хабаадаад, түрүү һуури эзэлдэг байха юм.
Монгол-япон гүрэнүүдэй гадаадын харилсаанай тогтоһоор 45 жэлэй ойло зорюулагдаһан үзэсхэлэн Монголдо 2017 ондо, “Дэлхэй эхэнэр хүнэй нюдөөр” үзэсхэлэн Монголдо 2018 ондо хабаадаһан байна.
НАРАН ЭРТЭ, НАҺАН ЗАЛУУ
Виктория Раднаева Буряад орондоо мэдээжэ хүн юм. Тэрэ бүри жаахан байхадаа, Буряадай телевидениин сэнхир дэлгэсдэ үхибүүдтэ зорюулһан “Бамбаахай” дамжуулга хүтэлдэг һэн.Арбан жэлэй саада тээ “Хитад – минии түрүүшын үльгэр” гэжэ ном зохёогоо һэн. Энэ номынь улад зондо һайшаагдаа бэлэй. Мүнөө үедэ тэрэ Хитадай ССТВ Түб телевиденидэ режиссероор ажаллана. Бэлигтэй сэдхүүлшэн, мэдээжэ блогер, уран зурааша, тэрэнэй шадахагүй юумэн үгы бэшэ аал. Бэрхэ байнгүй яахаб, Вика алдар суута Дондог Лыгденовэй зээ басаган ха юм. заншал, харилсаа холбоо сэдхүүлшэнэй хёрхо нюдөөр адаглан обёоржо, толилолгонуудые бэшэдэг, гэрэл зурагта буулгадаг. Дэлхэйн булан бүхэндэ олон хүн зон Интернедэй хуудаһануудта тэрэнэй зохёохы ажал һонирходог юм.
Тэрэ Хитадта, Монголдо, Гонконгдо гэрэл зурагай үзэсхэлэн дэлгээһэн байна. Уран бүтээлшэнэй үндэр дабаанууд урдань тобойлдоно. Наран эртэ, наһан залуу. Залуу басаганда амжалта хүсэнэбди.
