СЭДЬХЭЛЭЙНГЭЭ ДУЛААХАН УЛЬҺА ХУБААЛДАДАГ ҺЭН


Многократный победитель конкурсов веб-проектов в поддержку и развитие бурятского языка, сохранение традиций и культуры бурят-монгол.

Ородой Холбоото Уласай Баатар, Ородой Холбоото Уласай Гүрэнэй Дүүмын депутат байhан, СССР-эй арадай артист Иосиф Давыдович Кобзон наһанһаа нүгшэбэ гэжэ мэдээсэлэй дуулдахада, Ага тосхондо “Баа­тарнуудай аллей” гэжэ нэрлэгдэһэн газарта ошоо бэлэйб. Иосиф Кобзоной хүшөөгэй хажууда зула бадаржа байгаа hэн. Удад зон олонхинь наһатай хүнүүд ба­глаа сэсэгүүдые табяад, ородууд “Бурханай орондо түрөөрэй!”, буряадууд “Ум маани бадмэ хум” гэжэ хэлээд, пулаадайнгаа шэгшэгээр нёлбоһоо аршахыень хараа бэлэйб. Агын Буряадай тойрогой улад зон түрэлэйнгөө хүниие алдаһан мэтээр, Коб­зон нагасынгаа хойтын буянда маанияа уншажа, шаналан гашуудажа байгаа hэн.
Улад зоной зүрхэнэй шэмшэртэр ду­уладаг дуунуудаараа, сэдьхэлэй дула­ахан хандасаараа Росси гүрэнэй олон үндэһэ яһатанда дүтын хүн болоһон Иосиф Давыдович Кобзон буянтай хүн байгаа, тиимэ тула һайхан түрэлдэ түрэhэн байха даа.
Алдар суута дуушан Иосиф Давы­дович Кобзон Агын буряадуудта, тойрогой хүн зондо маша ехэ туһаламжа үзүүлдэг, хэмжэшэгүй оролдолго гарга­даг, сэдьхэлэйнгээ дулаахан ульһые зо­рюулдаг байгаа. Хэдэн жэлэй саада тээ Москваһаа теледамжуулгада иигэжэ хэлэхыень шагнаа бэлэйб: “Хүндөөр үбдөөд, эмнэлгын газарта мэдэрэлгүй хэбтэхэдэмни, минии буряадууд эдэгэ­хымни тула бурханай ном дасанда ун­шуулжа байгаа юм. Би тэрэ маани мэг­зэмээр мэдээ орожо, эдэгэжэ, амиды мэндэ ябанаб”.
Агаархин Иосиф Кобзо­ниие Ойдоб Дамдинович Хайбзан нага­самнай гээд нэрлэдэг hэн. Тэрэ энэ нэрэдээ дуратай һэн, энээн тухай энеэжэ байжа нүхэртөө хөөрэхыень телевизортэ ха­руулаа һэн. Жэлдээ хэдэн дахин Агын тойрогто тэрэ ерэдэг һэн: Базар Рин­чиногой нэрэмжэтэ бүхэ барилдаанда, Бадма Цыреновэй нэрэмжэтэ барилда­анда, “Зунай нааданда” заабол ерэдэг байгаа. 2002 ондо «Алтаргана» наадан­да Монгол Уласай Дэмбэрэлийн Жаргалсайхан, СССР-эй арадай артист Ким Базарсадаевтай гурбуулан дуу дуулажа, олон зоной сэдьхэл уяруулаа бэ­лэй. 2012 ондо «Алтарганада» «Хүрин хээр” дуу хүнхинэсэ дуулажа, олоной баяр баясхаланда хүртэжэ ябахадань, баясамаар байгаа бэлэй. Ерэхэ бүреэ Агын дасанда бад байса үргэл хэдэг, Ага тосхоной үнэн алдартанай сүмэдэ хандиб үргэжэл байдаг байгаа. Харгын барилгада Москваһаа мүнгэ һомололго бүтээжэ, Шэтэ хото, Дульдурга, Могой­то хүрэтэр ямар гоё дардам харгы да­райтар барюулаа гээшэб!

Эгээн түрүүшынхиеэ Иосиф Давы­довичые “Алтаргана-2002” нааданай үедэ Москваһаа айлшан бууһан суута артистнуудтай концерт харуулжа байхадань хараа бэлэйб. Концертын үедэ зунай дулаахан шэбэнүүр бороо оро­жо байгаа. Бороогой орожошье байгаа һаань, стадион дээрэ һууха нэгэшье һуури үгы, арад зон аргагүй дуратайгаар концерт хаража байгаа бэлэй.
Агын округһоо Гүрэнэй Дүүмэдэ де­путат, СССР-эй арадай артист, профес­сор Иосиф Давыдович Кобзоной тай­зан дээрэ гарахадань, улад зон нэрьемэ альга ташалгаар угтаа бэлэй.
-Хүндэтэ агынхид! Бороо ороно гэжэ бү голхорогты! Бороо орожол байг, хамаагүй, газарнай шиигтэй ной­тон болоод, үбһэ ногоон, таряа талхан һайнаар ургаха бшуу. Тиихэдэнь манай округ баян ургаса хуряаха, ургасын байхада мал үдэхэ. Зай, битнай дуугаа эхилһүү даа, ойр зуура бороошье тогтожо магад, - гээд Иосиф Давыдовичай дуугаа дуулажа эхилхэдэнь, бороошье тогтоһон шэнги, үүлэнэй саанаһаа на­ран гарахадал гээ һэн. И. Д. Кобзон үшөө нэмэжэ иигэжэ хэлээ һэн:
- Уужам тэнюун сэдьхэлтэй, түбшэн зантай, эрдэм һургуули, соёл болбо­соролоо хүгжөөхын түлөө эрмэлзэ­дэг буряад арадые Гүрэнэй Дүүмэдэ түлөөлжэ байһандаа омогорхоноб”.
Тэрээнһээ хойшо хэдэн дахин “Зунай нааданда” ерэхэдэнь харадаг һэм. Тэрэ Агын, Үбэр Байгалай сэтгүүлшэдтэй уулзадаг, асуудалнуудта харюусадаг һэн. Харюу үгэхэдөө, “манай нютаг­та”, “манай Агада”, “минии буряадууд” гээд хэлэхэдэнь, улаан нюураа­раа урдаһаань хараад шагнаһан хадаа, үнэнхэ зүрхэнһөө иигэжэл хэлэдэг хүн байгаал даа гэжэ гэршэлхэ байнаб.
1997 онһоо хойшо депутат
Иосиф Давыдович Кобзоной наһа ба­раад байхадань, Агын дасанда хойтын буянай хэрэг бүтээгдэhэн байна. Наһа барагшын һайхан түрэлдэ түрэхын түлөө зула бадараагдаад, носожо байгаа hэн
И. Д. Кобзон 1937 ондо Донецк хото­до түрэһэн. Закавказска сэрэгэй округ­то алба хэжэ байхадаа, дуугаа дуула­жал ябаа. Армиин һүүлээр Бүхэсоюзна радиогой, олон жэлдэ Москонцертын гол дуушанаар ажаллаа. 1984 онһоо 1997 он болотор Россиин Гнесинүүдэй нэрэмжэтэ хүгжэмэй академидэ баг­шалаа. Тэрэ профессор, СССР-эй ара­дай артист, Гүрэнэй шангай лауреат, Хани Барисаанай орденто, Гүрэнэй Дүүмын депутат, Россиин Баатар нэрэ солотой юм. Москвагай Дубровкодохи театральна түбэй террористнуудта ба­ригдаад байхада, өөр тухайгаа һанаата болонгүй, ами наһаяа хайрлангүй, тер­рористнуудтай хэлсээ хэхэеэ 3 дахин ошоһон юм. Любовь Корнилова дүрбэн хүүгэдтэеэ, 1 англичанин тэрээнэй туһаламжаар сүлөөдэ табигдаа һэн. Энэ баатаршалгын түлөө тэрэ “Эрэлхэг зо­ригой түлөө” гэжэ орденоор шагнагдаа бэлэй.
1997 онһоо хойшо И. Д. Кобзон де­путат байһан саг соогоо буряад арад зондо нилээн ехэ туһа хүргөө юм. Агын үхибүүдтэ Москвагай дээдэ һургуулинуудта квотно һууринууд тус­хайлан хубаарилагдадаг һэн. Москва хотын Зүүн хойто административна округой Отрадное шадар И. Д. Кобзоной туһаламжаар Буддын шажантанай да­сан бариха газар үгтөө бэлэй. Буддын заншалта Сангхын Москвадахи түлөөлэлгын гэрые архитектурын хоморой хүшөө болоно гээд, Россиин Соёлой яаманай документээр Сангха гэрээ сүлөөлхэ туйлдаа хүрөөд байхадань, И. Д. Кобзон эрид шууд ябуулга хэжэ, энэ гэрые Санг­хын болгохо хэрэгтэ туһа хүргэһэн юм. Росси гүрэндэ Буддын шажанай дэл­гэрэлгэдэ хубитаяа оруулһанай түлөө Буддын заншалта Сангхын эрдэмтэдэй Соведэй шиидхэбэреэр, Иосиф Давыдо­вич Кобзондо Буддаадын шажанай гүн ухаанай хүндэтэ доктор (Почетный доктор буддийской философии) гэһэн нэрэ зэр­гэ олгогдоһон юм.
УЛААН-ҮДЭ ЕРЭЛГЭ
СССР-эй арадай артист, Гүрэнэй Дүүмын депутат Иосиф Давыдович Кобзон 2017 оной августын 28-да Мо­сква ниислэлһээ Улаан-Үдэ ниидэжэ ерээ бэлэй. Засагай газарта болоһон уулзалга дээрэ намар болохоёо байһан Гүрэнэй Дүүмын депутадуудые һунгалта тухай, соёл гэгээрэл тухай, нүхэд байһан агууехэ дуушан Ким Базарсадаевай түрэһөөр 80 жэ­лэй ойдо зорюулагдаһан фестиваль бүтээхэ тухай хөөрэлдөө һэн.
- Депутат хүн хадаа арад зоной найдабариие мэхэлхэгүй, сэхэ сэбэр сэдьхэлтэй байха ёһотой. Тиимэл үнэн сэхэ хүнүүдые арад зон шэлэн һунгаха ёһотой. Депутат өөрынгөө хара ами­ин түлөө бэшэ, мүнгэ алтанай түлөө бэшэ, харин арад зондоо, гүрэн түрэдөө туһалхын түлөө үнэнхэ зүрхэнһөө оролдохо ёһотой. Списогээр депутадуу­дые һунгадаг гурим би һайшаадаггүйб, һунгагшад һайн мэдэхэ, найдамтай хүнөө шэлэн һунгаад, тэрээндээ эрил­тэ табиха ёһотой, - гээд Иосиф Кобзон хөөрэлдөөн соогоо онсолон тэмдэглээ һэн.
Сэтгүүлшэдтэй уулзахадаа, Буряад Уласай түүхэ һайн мэдэхэ байгаад, сэтгүүлшэдтэ өөһэдтэнь “Буряад-Мон­голой АССР хэды ондо усадхагдааб, Рос­сида буддын шажан мүргэлтэй можо, хизаарнуудые нэрлэгтылши” гэжэ асуухадань, сэтгүүлшэд харюу үгэжэ шадаагүй. Тиигэбэшье суута дуушан өөрынгөө һанамжаяа хэлэхэдээ, “Бу­ряад Уласта боложо байһан ажабай­дал, олон үндэһэтэнэй эбтэй эетэй ажаһуудаг тухай, ондо-ондоо шажан мүргэлтэй улад зон үгэеэ ойлголсодог тухай мэдээсэлээ байһан соонь мэдээ­сэхэ хэрэгтэй”, - гээд сэтгүүлшэдтэ за­хяа һэн.
Николай Бестужевай нэрэмжэтэ Ород драмын театрта СССР-эй арадай артист Иосиф Кобзон “Би дуратайб шамдаа, ажамидарал!” гэһэн концерт харуулаа һэн. Алдар суута айлшан концертэеэ нээхэдээ, “55 жэлэй саада тээ 1961 ондо Улаан-Үдэдэ тайзан дээ­рэ дуулаа һэмби. Тэрэ үедэ залуу ябаа һэм даа, тиихэдэ аяар 55 жэл үнгэрһэн хойно дахяад Улаан-Үдэдэ дуу дуулажа ябахаб гэжэ һанаандааш оруулаагүй һэмби”, - гээд уринаар энеэбхилэн хэ­лээ бэлэй. Сууда гараһан дуунуудаа дуулахадань, харагшад хүндэтэ айл­шанаа халуун альга ташалгаар угтажа, сэдьхэлээ ханатараа һайхан дуунууды­ень соносоо һэн.
"БУРЯАД ҮНЭН" hОНИНОЙ ШАГНАЛ
Буряад Уласай “Буряад үнэн” сони­ной үнгэргэдэг “Буряадай түрүү хүнүүд-2016” гэһэн урил­даанда “Сагаан үбгэн” номинацида лауреадай солодо хүртэхэдэнь, “Буряад үнэн” hонин, шагна­лай хабтаhа Гүрэнэй Дүүмын депутат Алдар Дамдинов гар дээрээ абаад, Москвада Буряад Уласай түлөөлгын газарта Иосиф Да­выдович Кобзондо улаан гартань барюулаа һэн.
Буряад арадтамнай нигүүлэсхы һайхан һанаатайгаар хандажа, ури­хан сэдьхэлээ дэлгээн урмашадаг байһан Кобзон нагаса гэжэ алдаршаһан энэ хүнэй үйлэдэһэн буян хэшэг үри һадаһантань үеын үедэ дэмбэрэл­тэй байхал!
АЛДАР СУУТА ХАТАРШАНАЙ ХӨӨРӨӨН
Буряадай арадай ар­тистка Лия Балданова Интернет соо иигэжэ бэшэнэ: “Хатаршадай бүлэг 2007 ондо До­нецк, Днепропетровск хотонуудаар гастро­лёор ябаабди. Тэндэхи улад зон бидэниие ха­луунаар угтажа абаа һэн. Днепропетровскдо зүжэгэй һүүлээр гэн­тэ Иосиф Давыдович Кобзонтой уулзашабаб. “Иосиф Давыдович, энэ Та гээшэгтү?”- гээд гай­хангяар асуубаб. “Тиимэ, би байнаб”, - гэхэдэнь, би шанга гэгшээр “Эндэ Кобзон байна!” - гээд хашхарбаб. Агшан зуу­ра соо манай хатаршад дуушаниие тойрошобо. “Таанад Буряад оронһоо гүт?”- гээд тэрэ дулааханаар энеэбхилбэ. Бидэ булта тэрэниие хараад, түрэл хүнтэеэ уулзаһан шэнги болобобди. Бу­ряад орон, нютаг нуга тухай хөөрэлдөөнэй түгэсхэлдэ тэрэ “Нүхэд, илгаржа, хубааржа болохогүй, тэрээниие ойлгооройгты”, - гэжэ захяа һэн. Хоёрдохи уул­залгамнай 2012 ондо Агада болоһон “Алтар­ганын” нааданай үедэ, тайзанай ара талада болоо һэн. Тиихэдэ Ио­сиф Давыдович буряадаар гоёор дуу дуулаа һэн. Бидэндэ урин налгайгаар хандажа, шог зугаа хөөрэжэ байха­дань, урма зоригой элшэ бидэндэ дамжуулһан мэтэ байгаа бэлэй. Агууехэ хүн тухай һайхан дурсамжа манай зүрхэндэ үлэхэл”.
Тиимэ даа, Иосиф Кобзон арhанай үнгэ зүhөөр, нюур шарайгаар, үндэhэ яhаар арад зониие илгадаггүй хүмүүнлиг сэдьхэлтэй, сэсэн ухаатай, үндэр соёлтой хүн байhан юм даа!

  1. 5
  2. 4
  3. 3
  4. 2
  5. 1

(0 голосов, в среднем: 0 из 5)