Монгол Уласай алдарта гэрэл зурагша, сэдхүүлшэн Данзанай Батсайхантай Бүгэдэ буряадуудай “Алтаргана” олон улсын нааданай болоходо уулзадагбди. Гэрэл зураг буулгажа, тэн тэреэн үрдилдэжэ ажалаа хэжэ ябахадаа, хөөрэлдэхэ ямар забда байхаб. Аяар хорёод жэл танил дадал байһан аад, Батсайхан тухай юушье мэдэхэгүй байбаб. Олон зоноор утасаар ярилсажа, асуулта табижа һурагшалжа, өөрһөөнь оло дахин утасаар асуужа, һабагшалжа энэ толилолго бүтэбэ гээшэ.
Буряад монгол хүмүүжэлтэй Данзанай Батсайхан болбол тэнигэр түбшэн абари зантай, томоорхожо үбсүүгээ тоншохогүй, эмээлтые багтааха ёһотой монгол эрэ хүн юм байна! Монгол Уласай засаг түрын томо шагналнуудта хүртэһэн, наһан соогоо гэрэл зураг буулгаха ажалтай ябаһан,
арадшалгын намай эгээн түрүүшын эдэбхитэдэй нэгэн юм.
Батсайханай бишыхандаа үбдэдэг байхадань, түрэл соогоол аба эжынь айлай үри болгожо үргэжэ үгэһэн байгаа. Батсайхан түрэһэн аба эжыдээ, үргэмэл аба эжыдээ бөөмэйлүүлэн , эрхэ тангилаар үндыһэн, бага наһаяа һанахадань, тэрэ үе эгээн жаргалтай наһанайнь хаһа байгаа гээд тэрэ дурсаг мүнөө һанадаг юм. Анандын Данзан абань тэрэ сагта хүбүндээ хоморой фотоаппарат бэлэглээ һэн. Тиигэжэ ажабайдалайнь харгы заагаа гэжэ хэлэхэдэ болоно. Түрэһэн эжынь Монголдоо мэдээжэ сэдхүүлшэн байһан, үргэмэл эжынь уран гоёор ямаршье һаа хубсаһа оёжорхихо шадабаритай байһан. Батсайхан тойроод байһан байгаалияа шэртэхэ, һайхашааха, наранай мандахые, наранай жаргахые хараад гэрэл зурагтаа гоёор, һайханаар буулгаха гэжэ оролдохо. Хүнүүдэй жаргалтай нюур шарай гэрэл зурагтаа буулгажархиха. Гоё һайханда дуратай хүн юм! Гоё һайханиие гэрэл зурагтаа буулгажа, тэрээхэн агшан зуурые хүнүүдэй нюдээ хужарлан харахын тулада бүтээхэ. Батсайхан тиимэл шадабаритай гэрэл зурагшан хүн юм даа!
Батсайханай уг гарбал Агын тойрогой Зугаалай нютагһаа эхи үндэһэтэй. Тэрэ Хориин 11 эсэгын Харгана угай үри һадаһан гээшэ. Һургуулиин наһанай байхадаа, нагасанараа бэдэржэ Ага ерэһэн байгаа, Хара-Шэбэр, Зугаалай нютагуудаар түрэлнүүдээрээ уулзаһан юм. Шэнэхээндэ байдаг Бадмын Ширнинэй Жамбал түрэлөө баһал олоһон. Жамбалай Сэжэдма басагантай “Алтаргана” нааданда уулзадаг юм. Гурбан гүрэн соо тараһан түрэлнүүдээ уулзалдуулжа, бэе бэедэнь һонин һорьмой дуулгажа, бэлэг сэлэг барижа һайса харгылһан ааб даа. Ажалаарааш, сэдьхэлээрээш түүхын амиды гэршэ хүн байна гээшэ. Бүгэдэ буряадай “Алтаргана” нааданда 2010, 2012, 2016 онуудта гэрэл зурагшадай урилдаанай шүүгшэ байгаа.
Данзанай Батсайхан арадшалалсан холбоо байгуулхада, түрүүшын зэргэдэ С.Зоригой хажууда зэргэлжэ ябаһан. Тэрэ үедэ арад зон бүгэдээрээ улаалзай хүбдүүд угай Санжасүрэнгийн Зоригые дэмжэжэ, арадшалалгын зам шэлээ һэн Зоригой наһа барахада, тэрэнэй эгэшэ С.Оюун Ногоон нам хүтэлбэрилөө, Батсайхан Оюунай туһалагша болоод, олон жэлдэ фотосурбалжалагшын ажал хэжэ ябаһан. Парламентын гэрэл зурагшаар баһа ажал хэһэн юм.
- Мүнөө ямар ажал хэнэбтэ, ямар эдэбхи үүсхэл гарганабта,- гэжэ Батсайханһаа асуугааб.
-Залуу наһандаа зориһон өөрынгөө үзэл бодолоор ябанаб. “Эгээн түрүүндэ Улас ороноо бодо, Намай заршам бодо, һүүлдэ өөр тухайгаа бодо” гэһэн Санжасурэнгийн Зоригой захяа мартаагүйб, һанан-һанан ябадагби. Һунгалтын болоходо “Арадшалгын холбоон” (“Демократический союз”) гэһэн холбоогой түлөө дэмжэлгын ажал хэдэгби, Ехэ Хуралда Дашбалбарай Дамдинсурэнэй Энхэбатые дэбжүүлээ һэмди.
- Санжаасүрэнгийн Зориг ямар хүн байгааб?
- Эхэ Монгол ороноо арадшалалгын замаар хүгжөөхэбди, би монгол хүнэй һаруул ухаанда этигэнэб гэжэ Санжаасурэнгийн Зориг хэлэһэн. Арад түмэн тэрэниие ехэ хүндэлдэг, дэмжэдэг байгаа юм. 1990 ондо Дорнод аймагай Дашбалбар нютаг руу ошоо һэн. Дашбалбар нютагаархин буряад торгон тэрлиг үмэдхэл үмэдхүүлээ һэн. Наһанбаяр нэрэтэй буряад басаган хадагаар золгоо бэлэй. Зориг тиихэдэ тон ехэ баярлаа һэн. Буряадаар дуугаржа шадахагүй байһандаа голхороо һэн. Буряадби гэһэн сэдьхэлээр зоригжоһон Улаан-Баатараа бусаа бэлэй.
-Халхын голой байлдаанай 80 жэлэй ойн баярта сэрэгэй хубсаһатай ябаа бэлэйт. Сэрэгтэ ямар хабаатайбта? Сэрэгэй ямар зиндаатайбта?
-Сэрэгэй училище дүүргэһэн байнаб. Зенитнэ артиллерист, радист, сэрэгэй элдэб мэргэжэл шудалһан байхаб. Парашюдаар һүрэдэг байгааб. Монголой “Улаан Одон” сониндо гэрэл зурагуудни толилогдодог һэн. Сэрэгэй хушууша зиндаатайб. Оросой Холбоото Уласай юрэнхылэгшэ Владимир Путинай Монголдо айшалжа ерэхэдэ, гэрэл зурагуудые буулгажа ябаһандаа ехэ бахархадагби.
-Хаана болоһон “Алтаргана” нааданиие эгээн гоёор дурсан һанадагбта?
Агууехэ Эзэн хаан Чингис хаанай түрэһэн тоонто нютаг Хэнтэй аймагай Дадал һомондо болоһон “Алтаргана” наадам эгээн гоёор намда һанагдадаг. Онон мүрэнөө гаталан дабшахадаа, сагаахан бүмбэгэрхэн һэеы гэрнүүдые харахадаа, иимэхэн һэеы гэртэ түрэһэн, энээхэн талаар ээрэмшээжэ наадаһан, һүүлдэ монголшуудаа нэгэдүүлээд хаан болоод, бүхы дэлхэйе эзэмдэжэ ябаһан агууехэ хүнэй нютаг гэжэ бишэрэн һүгэдэжэ һанадагби. 2014 оной “Алтаргана” нааданда Шэнэхээнһээ ерэһэн түрэлнүүдээ Дэлюун болдог, Хажуу булаг руу абаашаа һэм. Дэлюун болдог уулын хормойдо булаг бурьялжа байдаг. Булагай дэргэдэ модон самбарта “Энэ бол Чингис хаанай багадаа уужа байһан Хажуу булаг” гэжэ бэшээтэй. Бидэ бүгэдээрээ булагай уһанһаа хүртэжэ, агууехэ Чингис хаанай ууһан уһанһаа хүртэбэбди, бидэндэ хүсэ шадал, омог дорюун һанал бодол нэмэг лэ гэжэ мүргэжэ ябаа бэлэйбди.
-Асуудалнуудта харюусаһандатнай баяр хүргэнэб. Агада болохо Алтарганадаа уулзатараа баяртай.
“Улаан Одон” орденто, “Алтан гадаһан” шанда хүртэһэн,
Соёлой ажалай тэргүүн Данзанай Батсайханда баяр хүргэнэбди. Түүхын үйлэ хэрэгүүдтэ түрүүшын зэргэдэ гэрэл зурагаа буулгажа, гоё һайханһаа холодонгүй, хүл хүнгэн, сарюун дорюун алхалжа ябаарайгты гэжэ юрөөнэбди
