ХОРИН ЖЭЛЭЙ СААНА “АЛТАРГАНА” АГАДА


Многократный победитель конкурсов веб-проектов в поддержку и развитие бурятского языка, сохранение традиций и культуры бурят-монгол.

Бугэдэ буряадуудай “Алтаргана” наадан 2002 ондо ород-монгол хилэ алхажа Уласхоорондын хэмжээндэ гараа һэн ааб даа. Тэрэ үедэ Агын тойрогые Жамсуев Баир Баясхаланович толгойлжо байгаа һэн. Түүхын богонихон болзор соо Агын тойрогые ямар үндэр дээдэ хэмжээндэ урган һалбаруулжа шадаа гээшэ һэмбэ гэжэ гайхахаар юм! Ухаатай сэсэн ударидагша түрэл арадайнгаа түлөө гэһэн адлихан бодолтой, нэгэ зорилготой бүлэг хүнүүдые тойруулаад, ямар ехэ юумэ хэжэрхиһэн гээшэб! Ямар ехэ барилга хэгдэһэн гээшэб! Тэрэ сагта агынхидай доторой сэдьхэл ондоо болоо һэн, бултанай эрмэлзэл урагшаа һанаатай, найдал дүүрэн нюдэдынь ялалзажа байгша һэн. “Тос-тос” гэжэ барилгашадай һүхын абяан үдэр һүнигүй гэхээр хаа хаанагүй дуулдажа байдаг байгаа. Гансахан хүнэй эрмэлзэл ямар ехэ юумэ бүтээжэрхидэг юм гээшэб гэжэ гайхамаар!
Эгээл энээхэн үедэ бүхы дэлхэйн буряадуудай “Алтаргана” наадам Агын дүүмэдэ болоходонь, хаа хаанагүйһээ айлшад ерээ һэн. Уласхоорондын һайндэрые агынхин түгэс бэлэдхэлтэй угтаа бэлэй. Айлшадые угтажа абаад, тусхай автобусуудта һуулгаад, шэнэ баригдаһан түхеэрэлгэнүүдые харуулаа бэлэй.
Нэн түрүүн Агын гимназиин шэнэ гэр толлолго хараабди. Уужам һаруул классууд үүдээ сэлин, холын айлшадые угтан абаба. Географиин кабинет соо парта бүхэн дээрэ глобус, биологиин кабинет соо парта бүхэн дээрэ микроскоп, компьютерна класс соо шэб шэнэхэн компьютернууд. 2002 ондо энэмнай гайхамшаг һонин байгаал даа!
-Бэлиг талаангаар илгарһан, эрдэмдэ абьяастай, эрхимээр һурадаг хүбүүд, басагад манай һургуулида һурадаг. Округой 49 һургуулиһаа шэлэмэл үхибүүд журналистнууд, оршуулагшад, экономистнууд, засаг түрэ бариха, арад зоноо ударидаха хүнүүд болохоор бэлэдхэл абана. Манай гимназистнууд ород, буряад, англи, хитад, француз ба монгол хэлэнүүдые шудална,- гээд гимназиин директор Батомункуева Агама Дунгилаевна хөөрөө һэн.
Айлшадай кортеж Ага һууринай зүүн-хойто зүг руу зорибо. Эндэ тамуужанай хүдэлмэрилэгшэдэй ажаһуудаг микрорайон. Эндэһээ үхибүүдээ аяар холо центр хүрэтэр хүүгэдэй сэсэрлигтэ абаашадаг һаа, мүнөө түрэлхид ехэ баяртай. Хажуудань “Булагхан” гэһэн хүүгэдэй сэсэрлиг нээгдэбэ ха юм.
-Эндэ хүүгэдэй сэсэрлигэй нээгдэжэ байһанда би ехэл баяртайб даа. Үхибүүдэй олон боложо байһан ушар хадаа арад зоной ажабайдалай һайжаржа, өөдөө боложо байһанай тэмдэг гээшэ, -гэжэ тэрэ үедэ Агын округой толгойлогшо байһан Жамсуев Баир Баясхаланович тиихэдэ хэлээ һэн.
Тэрэ үедэ 2002 ондо Алтарганын нааданай урдахана Агын дасанай Согчин дуган шэнэлэн һэльбэгдээд байгаа. Шатаһанай һүүлээр мүнөө шэнээр баригдажа байна гээшэ ааб даа. Бүтэхэдөө үшөө гоё һайхан дуган бодохо байха.
Анхан сагһаа хойшо Агын дасан буряадуудай ажабайдалда ехэ нүлөө үзүүлдэг байгаа. Түбэд эмнэлгэ шудалһан эмшэ ламанар эм залаха, бурханай номууд барлагдадаг байһан байна.
Тэрэ үдэр Согчин дуганай добжоон дээрэ хамба лама Дамба Аюшеевэй хэлэһэн үгэнүүд түүхэдэ үлөө:
-“Алтарганын” һайндэрые угтуулан Согчин дуганаа һэргээжэ шэнэлээд, арамнайгаа хэжэ байһандатнай баярлан амаршалнаб. ХIХ зуун жэлэй һүүл багта һайхан дасан бүтээһэн Агын буряадуудай нэгэдэхи баатаршалга гэжэ тоолоноб. Хатуу шэрүүн сагта энэ дасанаа һандарган унагаангүй байһаниинь, Агын буряадуудай хоёрдохи баатаршалга ха юм. Анхан ямар байгааб, тон тиимээр шэнэлэн бодхооһон үйлэ хэрэг – гурбадахи баатаршалга гээшэ.
Агын стадион дээрэ “Алтарганын” нааданай эхилхэ үедэ тугууд намилзажа, далбаанууд дэгдэлзэжэ, һүр һүлдэ бадараама хүгжэм зэдэлжэ, улад зоной шарай баяраар гэрэлтэжэ байгаа һэн даа. Һайндэрэй үедэ нэгэшье ама халамгай хүн харагдаагүй. Хүн бүхэн нютаг нуга дээрээ айлшадые угтажа байһандаа омогорхол дүүрэн, баяр баясхалантайнууд байгаа бэлэй. Журамай талаар, эмхидхэлэй талаар тон ехэ ажал хэгдэһэн, харюусалгата хүнүүд һайндэрые үндэр хэмжээндэ үнгэргэхын түлөө нилээд ехэ ажал ябуулаа байна гэжэ ойлгохоор байгаа бэлэй.
Иосиф Кобзон нагаса тухай нэгэ хэды үгэ. Тэрэ зун Агын стадион дээрэ суута энэ хүниие түрүүшынхиеэ хараа бэлэйб. Сэтгүүлшэдээр уулзажа, асуудалнуудта харюусана гү, барилдаашадта шагнал барюулна гү, үнинэй уулзаагүй хүнүүдээр тээ тэндэхэнэ юун тухайб даа хөөрэлдэнэ гү, алишье сагта хүнүүдтэ хүндэтэйгөөр хандадаг, сэхэ сэбэр зантай, үнэн сэхэ үгэтэй, ухаатай сэсэн нюдөөр хүниие сэхэ шэртэн харадаг хүн юм гэжэ адагладагби.
2002 ондо “Алтарганын” нээлтэ дээрэ СССР-эй арадай артист И.Д.Кобзон иигэжэ хэлээ һэн:
-Хэдэн жэлэй саада тээ Москвада шахтёрнууд каскаараа асфальт тоншожо, засаг түрэдэ, президентдэ эрилтэ табижа шууяжа байхадань, буряад арад һайн саг ерэхэ гэжэ найдалаа алдаагүй, тэсэбэритэйгээр ажалаа хэжэ, бүхыгөөрөө оролдожо байгаа. Уужам тэнюун сэдьхэлтэй, түни түбшэн буряад арадые Гүрэнэй дүүмэдэ түлөөлжэ байһандаа омогорхоноб.
Агын тойрогой толгойлогшо байһан Баир Жамсуевай хэлэһэн үгэнүүд мартагдашагүй:
-Би Ага нютагай газар уһан дээрэ түрэһэндөө, энэ нютагай хүбүүн байһандаа хододоо омогорходогби. Нютагаархинаараа суг хамта ажаллажа байһандаа, суг хамта “Алтаргана” нааданиие бүтээжэ байһандаа жаргалтайб.
2002 ондо Агада “Алтаргана” наадан болоходоо, эгээн гоёор болоо һэн гэжэ мүнөө һанадагби. Тоонто нютагһаа һайхан дайда энээхэн дэлхэй дээрэ үгы даа. Наһатай болохо бүреэ эхэ нютагтаа эмээхэй болодогбди. Эхэ нютагаа магтадагбди.
2002 он. “Буряад Үнэн” һонин

  1. 5
  2. 4
  3. 3
  4. 2
  5. 1

(2 голоса, в среднем: 4.5 из 5)