Ага найман эсэгын абьяас бэлигтэн, бэеын тамиршад, наада үзэгшэд хоёр хоног соо 3200 модо зайтай харгы дабажа, Ангарын эрьедэ болохо арюун һүлдэтэ Алтаргана наадамдаа зорижо ерэбэ. Ага нютагаархин амжалта туйлаха зоригжолтой, эмхи гуримтай, тусгаар ондоохон бэлэдхэлтэй байдагаар хододоо илгардаг гэжэ арад зон хэлсэдэг. Агынхид нээлтын жагсаалда улаан залаата малгайнуудтай, буряад энгэртэй саб сагаахан самсануудтай ямар гоёор харагдана гээшэб! Тэдэнэр тогтожо, Алтарганын наадамда сугларһан айлшад тээшэ нэгэн доро эрьелдээд, альгаа дэлгээн дохижо, хүндэлэн мэндэшэлхэдэнь гоё һайхан байгаа! Уулзахадаа “Амар мэндээ!” гэжэ мэндэшэлдэг буряад ёһо заншалнай гээшэ бэддаа! “Таанарта амар мэндэ ябахые хүсэнэб” гэһэн удхатай һайхан зан заншал гээшэл!
Алтаргана наадамай айлшад агынхиниие нэрьемэ альга ташалгаар угтаа һэн.
Бүгэдэ буряадуудай “Алтаргана-2018” наадамай түрүүшын үдэр, июлиин 5-да “Байгалай үмэнын үндэһэн соёлой гайхамшаг” гэһэн сэдэбээр уласхоорондын эрдэм-шэнжэлгын хуралдаан Эрхүү хотодо болобо. Байгал далайн уһа сэбэр байлгахын арга хэмжээнүүд тухай, оюун ухаанай дээжэ, соелой баялиг тухай, аяншалагшадые угтан абахын түсэбүүд, арадай үндэһэн наадануудые хүгжөөлгэ болон бусад хуралдаанай шухала асуудалнууд байгаа.
Тэнгэриин үндэрһөө доошоо Байгал шадарай газар уһанай дэбисхэр шэртэн хараа бол, хада уулын, хангил хабсагайн хаяаһаа эхи абаһан Интэ, Эрхүү мүрэнүүдэй, Монголой тала дайдаһаа эхи абаһан Сэлэнгэ мүрэнэй долгилон урдаһан уһан арюухан Байгал далайдаа шудхан ороно. Байгал далайһаа Ангара мүрэн урдан гаража Енисейтэй ниилэжэ Хойто мүльһэн далайда уһаяа абаашана. Сүхэ, Хёлго, Онон, Шиилхэ мүрэнүүд наранай мандаха зүг тээшэ урдажа, Номгон далайда уһаяа шудхан абаашана.
Манай Байгалай үмэнэ газар уһамнай, аглаг дайдамнай, агаар нарамнай ямар гайхамшаг гоё гээшэб! Иимэ арюун нангин нютаг дэлхэй дээрэ бэшэ хаанаш байхагүй!
Буряад арадай дээдын ехэ дээжэ зэндэмэни гэжэ омогорхохо, бахархаха юумэн юун байнаб?
Эгээн түрүүн урайни урда сагһаа хадагалан абажа ерэһэн монгол хэлэ бэшэг, арадай аман зохёол, модоор, мүнгөөр, түмэрөөр дархалха уран урлаг, нүүдэлшэ арадай малгайн оройһоо хүлэй ула хүрэтэр арһа шүрбэһээрээ хубсаһа оёод үмдэхэ, сагаан эдеэгээ буйлуулаад амасаха шадабари гэхэ мэтэ омогорхомоор гайхамшагууд олон ааб даа. Элдэб янзын сэдэбээр һонин-һонин элидхэлнүүдые ородоор хэлэхэдэнь, голхормоор байгаа һэн. Буряадаар элидхэхые хэншье хориногүй ха юм. Үндэһэн соёлоо, хэлэ бэшэгээ, ёһо заншалаа, үхибүүдээ хүмүүжүүлгын арадай зан заншалаа яажа һэргээхэб, яажа хойто үедөө дамжуулхаб гэһэн амин шухала асуудал урдамнай тобойжо байһан хэбээрээ.
Үбэр-Байгалай, Монголой, Буряадай, Усть-Ордын 70-аад түлөөлэгшэд элдэб сэдэбээр элидхэлнүүдые хэбэ. Элидхэлнүүдэй согсолбори ном болгожо хэблэгдээтэй, конференцидэ хабаадагшадта бэлэглэжэ байхадань, ехэ баярлаабди, эмхидхэгшэдтэ баярые хүргэнэбди.
Бүгэдэ буряадуудай “Алтаргана” наадамай 2008 ондо Эрхүүдэ болоходо танилсаһан Үбэр-Монголой, Монгол Уласай, Усть-Ордын нүхэдөөрөө хани халуунаар уулзаабди.
“Алтарганын” нээлтэ дээрэ Буряад Уласай толгойлогшо Алексей Цыденов, Эрхүү можын амбан захирагша Сергей Левченко буряад маягаар оёотой самса үмэдөөд байхадань, нюдэндэ уринаар харагдаа һэн.
Буряад Уласай Арадай Хуралай Түрүүлэгшэ Цырен Доржиев
«Алтарганын» наадамда сугларагшадые түрэлхи хэлээрээ амаршалхадань, арад зон баяр баясхалантайгаар альгаа ташан дэмжэжэ байгаа һэн.
Сэдхүүлшэдэй “Алтан саг”, эрхим ном шэлэлгын, уран барималнуудай болон уран зурагай урилдаанууд Эрхүү хотын И.И.Молчанов-Сибирскиин нэрэмжэтэ номой санда
боложо, үзэсхэлэндэ табяатай уран дархашуулай, уран зураашадай, уран нэхэгшэдэй ажалнуудые хараабди. Модоор һиилэжэ дархалдаг, мүнгэшэ нарин дархашуул, уран зураашад, гар урлалнуудые бүтээгшэд Үбэр-Байгалай хизаарай Агын Буряадай тойрогһоо 27 урашуул хабаадаһан байна. Үзэмжын эхин дээрэ буряад үндэһэн хубсаһанууд гоё һайханаараа хүнүүдэй анхарал татана. Жэлэй дүрбэн сагта буряадуудай үмдэдэг үндэһэн хубсаһа нарин нягтаар оёдог, урда тээхи “Алтаргана” наадануудта оло дахин илалта туйлаһан Цыпелма Бальжинимаевагай асарһан буряад хубсаһануудые хүнүүд һонирхон хаража, зүбшэн хэлусэжэ, авторта асуудал табижа байхань харагдаа һэн.
Модоор һиилэжэ урлаһан Тантяана, Хонтоли дүү хүбүүдтэеэ һуужа байһан Бабжа Барас баатарай хүрэг уран модошо дархан Болот Дондоков бүтээгээ юм. Алиш хажууһаа харахада, баатарнууд нээрээһээ һуужа байһандал үзэгдэхэнь жэгтэй байгаа һэн.
Түмэр дабтажа уран бүтээл байгуулагша Баир Ракшаев, үндэһэн маягтай гарай бэлэгүүдые бүтээһэн уран бүтээлшэд Александр Шагдуров, Ирина Рабданова, анхан ямараар ханзын нюур шэмэглэн шэрдэдэг байгааб, тон тиимээр буряад зурагай гуримаар бүтээһэн Зоригто Ешиев гэгшэдэй бүтээлнүүд онсо ондоохоноор харагдаба.
Эрхүүгэй уран бүтээлшэд Любовь Бертакова, Юрий Ермолаев, Владислав Урбаханов, Атанова гэгшэдэй
уранаар бүтээһэн ажалнуудые гоёшоогооб.
Үбэр-Байгалай хизаарай Агын тойрогой түлөөлэгшэд “Алтаргана” наадам бүхэндэ яагаад бүхы урилдаануудта хододоо түрүүлээд лэ, илалта туйлаад лэ байдаг гээшэб?!
Юундэб гэхэдэ, “Алтарганын” дүүрэмсээр, тэдэнэр удаадахи “Алтарганада” юу хэхэбибди гэжэ шэбшэжэ эхилдэг, ямар шэнэ юумэ бүтээхэ, дархалхаб гэжэ бэлдэжэ эхилдэг заншалтай юм.
Июлиин 13-да Ага тосхоной Соёлой Байшан соо Эрхүү хотодо болоһон “Алтаргана” нааданда илалта туйлагшадые, шүүгшэдые, мүн энэ нааданда хабаадагшадые бэлдэһэн багшанарые, һоригшодые, жолоошонһоо эхилээд оёдолшон хүрэтэр хамһалсаһан, туһалалсаһан хүнүүдые, нэгэшье хүниие мартангүй, бүгэдые хүндэлэн амаршалгын баяр ёһолол болобо. Агын тойрогой толгойлогшо Бата Доржиев “Алтаргана-2018” наадамай дүнгүүдые согсолоод, олон зоной хамтын эрмэлзэл зоригоор, хүсэ шадалаар, эмхитэй ажалаар, эб эетэй жүдхэмжээр энэ ехэ харюусалгатай ажал суг хамта бүтээгээбди, та бүгэдэниие амаршалнаб, бултанда баяр хүргэнэб гэжэ хэлэбэ. Тэрэ зуу гаран хүнүүдтэ грамотануудые, баярай бэшэгүүдые, гарай бэлэгүүдые барюулба. Агын тойрогой захиралай толгойлогшо Бата Сайнсакович Доржиевай нютагаархинаа иигэжэ баярлуулжа, урма зориг бадараажа байхадань, ямар һайхашаамаар гээшэб!
Үбэр-Байгалай хизаарай соёлой министрэй орлогшо Алексей Бочкарников, спортын министр Виталий Ламаев гэгшэд “Үбэр-Байгалай хизаараа түлөөлһэн та бүгэдэндэ баяр хүргэнэбди, хоёр жэл болоод, 2020 ондо болохо “Алтарганада” һайнаар бэлдэхэ ёһотойбди” гэжэ хэлээд, олохон бэлигтэйшүүлдэ грамотануудые, сэсэгүүдые, бэлэгүүдые барюулба. Алтарганын лауреадуудай бүтээлнүүдые харуулһан концерт хужарлан харабабди. Ирагуу найрагша Светлана Махабадарова “Удамта нютаг” шүлэгөө уншаба, үльгэршэд Эрдэм Болотов, Баира Дагбаева үльгэр түүрээбэ, Зүдхэли нютагай алдар суута уран бэлигтэн Дарима Жалсановагай мориной дэлһээр урлаһан бүтээлнүүдые хаража, ямар дабташагүй шадамар юумэ һанаад, үзэгдөөгүй нарин гоёор бүтээдэг юм гээшэб гэжэ гайхан, хужарлан харабабди. “Алтарганын” үедэ хаража үрдеэгүй гоё гоо бүтээлнүүдые Агада хаража баярлабаб.
“Толон”, “Ленинец” сонинууд лауреат зэргэдэ гараа, Дарима Базарова, Баирма Баторова, Бальжима Батоева, Пагма Очирова сурбалжалагшад, “Алтаар яларһан ажалай зам гэжэ” кино буулгаһан Аягма Доржиева, Светлана Ойдопова(оператор) гэгшэдые лауреадууд болоһоорнь амаршалнабди.
-Ага нютагайнгаа нэрэ солые үндэр дээрэ үргэжэ, Бүгэдэ буряадуудай “Алтаргана-2020” наадамые эрхим бэлэдхэлтэйгээр угтаха ёһотойбди!- гээд Агын тойрогой захиргаанай толгойлогшо Баир Доржиев уряалба.
-0-
