Буряад орондо, Байгал далайн баруун тээ, Монгол Уласта, Хитадай Шэнэхээндэ, дэлхэйн алишье үнсэгтэ ажаһуудаг буряадуудай дунда хүндэтэйгөөр угтуулдаг Бүгэдэ буряадай үндэһэн соёлой эблэлэй вице-президент, олон жэлдэ Агын тойрогой Соёлой департаментые толгойлһон, мүнөө Гомбожаб Цыбиковэй нэрэмжэтэ Агын үндэһэнэй музейн директор Рыгзын Цыренович Цыдендоржиев Буряадай түрүү хүнүүдэй нэгэн мүн! Буряадай соёл уралигай, болбосоролой хүгжэлтэдэ хүсэл зоригоо, сэдьхэл зүрхөө, ухаан бодолоо сүм зорюулһан энэ хүн мүнөөшье мүхөөгөө алдаагүй, Агын үндэһэнэй музейн ажалша коллектив хүтэлбэрилжэ, наһан соогоо хэһэн зохёохы ажал хэрэгээ үргэлжэлүүлһэн зандаа юм.
Бага балшар наһан
Будалан нютагай колхозой түрүүлэгшэ байһан, «Хүндэлэлэй Тэмдэг» орденто, нютаг нугадаа хүндэтэй хуасай омогой Цэрэнэй Цыдендоржо Бадмын Цымжид хоёрой бүлэдэ Рыгзын хүбүүн мүнхэ оршодог алтан дэлхэй дээрэ түрэһэн байна. Рыгзынэй найматайхан байхада, абань наһа бараа һэн. Ринчин аха, Римма эгэшэеэ, энхэргэн эжыгээ дахаад, борьбо дээрээ бордойн боргожоһон бага балшар наһаниинь мартагдашагүй. Абынгаа наһа барахада, гүлмэр жаахан байгаашье һаань, эжыгээ хайрлаха ёһотойб, эжыдээ туһалха ёһотойб гэһэн мэдэрэл ой ухаандань батаар хадуугдаа һэн. Тэрэ гэһээр, Рыгзын хүбүүн абамни юун гэжэ һанаха байгаа хаб, абамни мэндэ ябаа һаа, юун гэжэ хэлэхэ һэн хаб даа гэжэ наһан соогоо бэеэ шалгажа, шүүжэ ябаа юм. Абын нэрэ арюуханаар абажа ябана. Үхибүүдтээшье эсэгын нэрэ обог хүндэтэйгөөр абажа ябахат гэжэ захидаг юм.
Рыгзын Цыренович Цыдендоржиев Шэтын багшанарай дээдэ һургуули дүүргээд, Будаланай дунда һургуулида багшалаа, завучаар хүдэлөө, нютагай намай бүлгэмэй парторгоор һунгагдаа һэн. Улад зоной нюдэн дээрэ олониитын ажал хэхэ гээшэ харюусалгатай. Һайса бодоһон хойноо шиидхэбэри абалга, олон зоноор харилсаан, үгэеэ дуулгажа шадаха шадабари, хүн зониие дахуулан хүтэлбэрилхэ мэргэжэл - эдэ бүгэдэдэ ажабайдалай гүн соо һургуули гараа һэн гэжэ хэлэбэл зүбтэй. Жэлэй дүрбэн сагта хүдөөгэй ажабайдал, хонишодтой, һаалишадтай уулзалганууд, уран һайханай харалганууд, һунгалтанууд болон бусад дууһашагүй ажал олон юумэндэ һургаа ааб даа. Эдэл жэлнүүдтэ Рыгзын Цыреновичэй абари зан даруу номгон, бодолготой, хүлеэсэтэй, түни түбшэн болоо һэн. Удангүй Будалан нютагаархид тэрэниие сомонойнгоо даргаар һунгаа һэн. «Нютаг зоной этигэл найдабари, үргэн дэмжэлгэ юунһээшье ехээр зоригжуулдаг, далижуулдаг байна», - гээд тэрэ дурсан хөөрэнэ.
Бэрхэ хүтэлбэрилэгшын бэелүүлһэн хэрэгүүд
Рыгзын Цыренович 1994 оной намар Агын аймагай соёлой таһаг хүтэлбэрилжэ эхилээ һэн. Хүн зонтой харилсаан, соёлой арга хэмжээнүүдые эмхидхэлгэ, зүрилдөөтэ асуудалнуудые зүбөөр шиидхэлгэ, соёлой ажалшадые зохёохы ажалда элсүүлгэ гээд лэ ниигэмэй дундаршагүй ажал хэрэг үргэлжэлөө һэн. Түрүүшынь амжалта - 1995 ондо Буряад Уласай ниислэл Улаан-Үдэдэ «Гэсэр» баатарлиг үльгэрэй 1000 жэл» гэһэн һайндэртэ Агын аймагай түлөөлэгшэд түрүүлээ һэн. Барилдаанда, мори урилдаанда, «Дангина» харалганда, арадай дуунай урилдаанда олонхи мүрысөөнүүдтэ эрхимлээ бэлэй.
1996 ондо Рыгзын Цыренович Цыдендоржиевта тойрогой соёлой департаментые толгойлхо уялга даалгагдаба. Тиин тэрэ үндэр зорилгонууд, үргэн хэмжээ ябуулганууд, шанга эрилтэнүүд, шэнэ шэглэлнүүд, шэнэ илалтанууд тээшэ дабшан алхалаа һэн!
Арюун һүлдэтэ «Алтаргана» наадан
Монгол Уласай Хэнтэйн аймагай Биндэр сомондо 1996 ондо болоһон 2-дохи «Алтарганада» Рыгзын Цыдендоржиев, Доржи Дондоков, Туяна Дондокова, Батор Пурбуев гэгшэд Ага тойрогоо түлөөлөө һэн. Бүгэдэ Буряадай «Алтаргана» нааданда Ород гүрэниие түлөөлһэн анха түрүүшын хабаадагшад болоо гээшэл. Энэ ушар түүхын хуудаһанда аржыса бэшээтэй үлөө ха юм.
- Буряад арадай дуунай урилдаанай шүүгшэ байгааб. Арадай дуунуудые соносожо байхадаа, ямар һайхан аялгатай, ямар гүнзэгы удхатай дуутай арад гээшэбибди гэжэ бахархан байгаа бэлэйб! Монголой буряадуудай урданай дуунуудаа дуулахадань, зүрхөө доһолгожо, сэдьхэлээ уяржа байһанаа мартадаггүйб! – гээд, Рыгзын Цыдендоржиев мүнөө хөөрэнэ.
2002 ондо «Алтаргана» наадан хилэ дабан, Ород гүрэн руу ерэжэ, Агада бүтээгдээ һэн. Энэ дэмбэрэлтэ һайхан үйлэ хэрэг Баир Баясхаланович Жамсуевай, тэрэнэй туһалагшадай нэгэн Агын тойрогой соёлой дарга Рыгзын Цыренович Цыдендоржиевай ударидалга доро баян бардамаар, арюун һайханаар, жэншэдгүй журамтайгаар бүтээ бэлэй. Буряадуудай байра байдал харуулһан эрын гурбан наадан, оршон үеын шэнэ дуу шэлэлгэ, эрхим ном хэблэлгэ, һэеы гэр харалга гэһэн номинацинууд нэмэгдэжэ, «Алтарганамнай» уласхоорондын хэмжээндэ гаража, үргэн дэлисэтэй, дэлхэй дүүрэн алдар суутай болоо бэлэй.
Холын холо хотонуудһаа, ниислэл Москваһаа, молор һайхан Монголһоо, Хитадай Шэнэхээнһээ, Буряад Уласһаа, Эрхүү можоһоо буряадууд нааданда ерэжэ, ямар ехэ баяр болоо гээшэ һэн бэ! Агынхид «Алтаргана» наада эрхим дээдэ хэмжээндэ үнгэргэһэн байна. Ерэхэ жэл Ага тойрогто болохоёо байһан «Алтаргана» нааданда бэлэдхэл түлэг дундаа ябажа байна. 2020 ондо Агада дахяад арюун һүлдэтэ «Алтаргана» нааданай туг намилзахань!
Үндэһэнэй музейн ажал
Ага тойрогой Гомбожаб Цыбиковэй нэрэмжэтэ Үндэһэнэй музей 2015 онһоо эхилжэ, «Магтанабди алдарта уг гарбалаа» гэһэн уряатай уулзалгануудые үнгэргэдэг юм.
Ага найман эсэгын үри һадаһад уулзалганууд дээрэ угайнгаа алдар солотой хүнүүд тухай хөөрэлдөө үүсхэнэ, түүхын хуудаһануудые ирана, музейн ажалшадай зохидхоноор бэлэдхэһэн үзэсхэлэн хаража хужарлана. Ага тойрогто ажаһуудаг батанай, гушад, худай угайхидтай һонин уулзалга болоо һэн. Нёдондо намар Ага тойрогой Гүнэй, Тугшан, Үзөөн нютагуудта ажаһуудаг хамниган гарбалтай улад зон Гомбожаб Цыбиковэй нэрэмжэтэ Үндэһэнэй музейдэ уулзажа, ашаг үрэтэй хөөрэлдөө хээ һэн. Мүн Агада нютагжаһан Усть-Ордаһаа гарбалтай улад зоной уулзалга эмхидхэгдээ.
Буряад Уласай Хори, Хэжэнгэ, Мухар-Шэбэр, Ярууна аймагуудта түрэһэн, үндыһэн аад, хуби заяагаа Агын талада олоһон хүнүүд энэ оной хабар суглараа һэн. Нютагаархидай уулзалганууд дээрэ хүн зоной ажалай намтар, гэрэл зурагуудай үзэсхэлэн дэлгээгдэдэг.
«Ерэхэ намартаа Баргажанһаа, хойто жэлдэ Түнхэнһөө гарбалтай зониие «Магтанабди алдарта уг гарбалаа» гэһэн уулзалгануудта урихабди, ажал хэрэгээ үргэлжэлүүлхэбди. Үхибүүдтээ уг гарбалаа мэдүүлхэ, эхэ хэлэеэ дамжуулха, түүхэеэ, дуугаа мэдэдэгээр хүмүүжүүлхэ гэһэн зорилготойбди. Дороһоо ургажа ябаһан үри һадаһамнай буряад гээшэб гэһэн мэдэрэлтэй үндыг лэ!» - гэжэ Рыгзын Цыренович хэлэнэ.
Нарата һайхан юртэмсэ дээрэ угсаата буряад араднай мандан дэлгэржэ, ажана амгалан, баян бардам, буян хэшэгтэй ажаһуухань болтогой!
