Жэл бүхэндэ зунай зулгы сагта үнгэргэгдэдэг “Минии тоонто нютаг” гэһэн наадаяа Монголой буряадууд “Бага Алтаргана” гээд нэрлэдэг юм. Энэнь хадаа хоёр жэлдээ нэгэ дахин эмхидхэгдэдэг олон улсын “Алтаргана” нааданда бэлдэлгэ гээшэ. Мүн тиихэдэ хилэ дабажа, “Алтаргана” хаража шадахагүй үндэр наһатай зондоо гэжэ зорюута зохёоһон юм.
Мүнөө жэл “Бага Алтаргана” Булган аймагай Тэшиг сомондо болобо. Буряадһаа Захаамин аймагай түлөөлэгшэд айлшаар буужа, хүршэ хүбөө һуужа байгаа аха дүүнэрэйнгээ баярые хубаалдажа, урилдаануудта эдэбхитэй хабаадаба. Дорнод, Хэнтэй, Сэлэнгэ, Хүбсэгэл аймагуудһаа, Улаан-Баатар ниислэлһээ, Ага тойрогһоо, Улаан-Үдэ хотоһоо олон айлшад зорижо ерээ.
Угтамжада Булган аймагай, Тэшиг сомоной дарганар айлшадаа амаршалан мэндэшэлээд, арюун һайхан үреэлэй үгэнүүдые хэлэбэ. Улад зон ёохороо хатараа. Буряад-монгол арадтаа алдарта болоһон Цагаадайн Мүнхболод “Алтаргана” дуу дуулаа.
Сэлэнгэ аймагһаа уг гарбалтай үндэр наһатай Нина абгай Буднаа басагантаяа, Саин, Сарана зээнэртэеэ холые холо гэнгүй, Улаан-Баатарһаа зорижо ерээ юм. Саин буряадаар шүлэг уншана, дуу гүйсэдхэнэ, Нина абгай өөрөөшье гоёор дуулана. Улаан-Баатарай бүлэг хабаадагшад Бадмын Мүнхэжаргал, Гэрэлмаа, Халиун, Гантулга, баруун хуасай омогой Цэвэлма абгай гэгшэд ехэ бэлэдхэлтэй ерээ. “Буряадаараа хөөрэлдэе” гэһэн урилдаанда тэдэ арһа яагаад элдэхэб гэжэ харуулаа, хоорондоо хошон үгэ андалдан, угаа һонин хөөрөө дэлгээ. Тиин тэдэ түрүү һуури эзэлжэ, шагналда хүртөө һэн.
- Буряад арадайнгаа түүхэ, уралиг, соёл, ёһо заншал залуушуулдаа дамжуулха гээшэ амин шухала асуудал болоод байна, - гэжэ “Бага Алтарганын” шүүгшэ Зийдэгма багша хэлээ һэн.
Эрдэм-шэнжэлгын хуралдаанда Эрдэнэт хотын Найдан, Буряадай Захаамин аймагай Валерий Цыбиков, Тэшигэй һургуулиин 11- дэхи ангиин һурагша Отгон-Эрдэнэ гэгшэд судлал тухайгаа элидхэл хээд, шагналда хүртэбэд. Отгон-Эрдэнэ буряадаараа тордиһогүй тоти бэрхээр элидхэл хээ. Тэшиг нютагайнгаа байгаали, ан гүрөөл, модо шулуун тухай хөөрөө. Буряадуу- дай ажабайдал, хубсаһан, эдеэн, суута хүнүүд тухай һонин шэнжэлгэ хэһэниинь һайшаалтай. Тэшиг сомондо эхирэд, булагад угайхид - Захаамин нютагһаа гарбалтай буряадууд ажаһуудаг гэжэ мэдээсээ. Буха ноён баабайда шүтэдэг, мүргэдэг улад зон гээшэбди гэжэ ойлгуулаа.
Мори урилдаа, бүхэ барилдаа, һур харбалга болон һээр шаалгаар мүрысөөнүүдые, “Дангина”, буряад арадай дуунай болон бусад урилдаануудые һонирхон хараабди. Нааданай үедэ залуу басагад бүхы зондо айраг, хүшөөһэн үрмэ, ааруул (айрһан), биһалиг (сыр) хүртүүлжэ байгаа һэн.
Улаалзай хүбдүүд омогой Улам Баир, Дашинима абгай, Чимитдоржо гэдэг хүнүүдтэй дүтөөр танилсаабди. Элинсэгүүдынь Ярууна нютагһаа зөөжэ гараһан юм.
Мэдээжэ ирагуу найрагша, монгол, буряад ба ородоор шүлэг зохёодог, оршуулдаг Анна Банаеватай Интернет гэдэг хии юумээр танил болоод, “Бага Алтарганада” ганзага ниилээд, газар үзэжэ, наада хаража ябаабди.
- Энэ наада түрүүшынхиеэ хаража байнаб. Тэшиг нютагай зон хүндэмүүшэ буряад зан заншалаар бидэниие угтажа абаа. Олон хүнүүдээр танил болооб. Сагай эрхээр, үйлын үреэр хэдэн гүрэнэй дэбисхэр дээрэ таһаран ажаһуудаг буряадууд бэе бэеэ мэдэлсэжэ, нүхэсэжэ, айлшалалсажа байхадамнай, дэмбэрэлтэй һайхан даа, - гэжэ Анна Банаева һанамжаараа хубаалдаа.
Үдэшэ орой түүдэгэй нааданда ошожо, Шэнэхээнһээ ерэһэн залуу эрдэмтэн Байгалмаа танилтаяа, Хангай нүхэртэйнь, Австриһаа бууһан эрдэмтэн Штефантэй, Зийдэгма багшатай, Анна Банаеватай, мүн үшөө олон шэнэ нүхэдтэеэ гар гараа барилсан, түүдэг тойроод, ёохор хатараабди.
Монгол ороной буряад угсаатан үри бэедээ аба эжынгээ захяа мэдүүлжэ, түрэл гаралаа дүхэриглүүлжэ, бэе бэедээ ябалсажа, буряад эсэгын үри һадаһад гээшэбди гэжэ омог отогоороо, нютаг нугаараа жэл бүхэндэ “хадын шулуунай халсартар, уулын шулуунай уяртар” наада зугаагаа, эрын гурбан наадаяа дэлгэдэг заншалтай юм. Энэ наада хараһандаа баяр баясхалантай, эршэ хүсэ оронхой, урма зориг бадаранхай нютагаа бусаа бэлэйбди!