Үбэр Байгалай уласхоорондын VIII кинофестивалиин хэмжээндэ Агын тойрогто Монгол hайхан оронhоо булэг айлшад буужа ерээ һэн.
Мэдээжэ хугжэм зохёогшо, кинорежиссер, Монголой дууриин театрай гол дуушанаар 20 гаран жэлдэ дуулаһан, «Хүхэ мүнхэ тэнгэриин хүсэн доро” гэһэн монгол-япон кинодо Эзэн Чингис хаанай дүрэ бүтээһэн 
Агваанцэрэнгийн Энхтайван Баярмагнай наһанай нухэртэеэ хамта "Амар сайн" театрай артистнартай, хизаар ороноо шэнжэлэгшэдэй «Алтан жаса» бүлгэмэй гэшүүдтэй уулзаба. “Алтан жаса” бүлгэмэй түрүүлэгшэ Базаржаб Батомункин ябуулжа байһан ажал хэрэг тухай хөөрэбэ. Айлшад тэрэнэй хөөрөө анхарал дүүрэн шагнаба. Уулзалгын үедэ саашадаа суг хамта ажал ябуулха, буряад арадай түүхэ шэнжэлхэ, соёл урлаг хугжөөхэ, харилсаа холбоо бэхижүүлхэ тухай хөөрэлдөөн болобо, түсэбүүд табигдаба.
“ДАНГИНА” КИНО ХАРАЖА БАЯСААБДИ
Үбэр-Байгалай VIII кинофестивалиин хэмжээндэ Агын “Амар сайн» түбтэ “Дангина” гэжэ кино харабабди. Уранһайханай үнгэтэ кинодо Хоридой мэргэнэй тэнгэриин изагууртай Хун гүнжые яажа һамган болгожо абанаб, саашанхи ажабайдалынь ямаршуу байгааб, хүбүүдые түрэжэ, хүхөө хүхүүлжэ, зулайень үнсэжэ байһаниие кино соо харахада тон ехэ баясамаар байба. Хун шубуун эжытэй, Хоридой мэргэн абатай, Хуһан модон сэргэтэй хори буряад тухай домог дуулаха гээшэ нэгэ ондоо, харин кино болоод байхадань, һонирхон хараха гээшэ нэгэ ондоо байгаа. Хун эжымнай хубсаһаа үмэсөөд, тооно өөдэ ниидэхэншье тэрэ, Хоридой абамнай тогооной хөө болошоһон гараараа хоёр хүлһөөнь адхаад байтараа алдажархина. Хун эжы тооноор гаран, гэр дээгүүрээ гурба дахин элин ниидэн, иигэжэ үгүүлнэ:
-Асаралта һайн Хаан ханимни, ашата алагхан үринэрни Хун эжынгээ гарбалаа бодожо, бүхы Буряад улад зоноо эбэй хүсөөр нэгэдхэжэ, гадааһаан хадхаха дайсан үгы, досооһоон хахалха муу санаатан үгы, найралтай сайхан амидаржа, зохимжотой удаан жаргаарайгты... Хүхэ тэнгэриин эсэгын дуудалгаар Хун эжытнай түрэһэн үдэһэн Хурмастадаа бусахамни даа...
Амар һайн һуугаарайгты, хүбүүдни, - гээд шанха дээшээ ниидэшэнэ.
УРАН БҮТЭЭЛШЭ БҮЛЭ
Киногой уран хүтэлэмжые Монгол Уласай соёлой тэргүүн ажалтан Бямбаагай Баярмагнай зохёодог, кинонуудые Агваанцэрэнэй Энхтайван найруулан табидаг юм. Эдэнэй бүлэ бүхыдөө 6 кино бүтээһэн юм. Тэдээн соо эгээн ехээр суурхаһан “Мойһохон” кино 2008 ондо Энэдхэгтэ Мумбаи хотодо “Азиин гурбан нюдэн” гэһэн 7-дохи фестивальда тусхай шагналда хүртэһэн байна. Тэрэл жэл Баффолодо (США) кинофестивальда 320 кинонууд соо эрхим гэһэн тоодо орожо, Ази түбиин киногой алтан жасада ороһон байна.
Энхтайван Хэнтэйн аймагай буряад үндэстэн, Биндэр һомоной Баян-Адарга тоонтотой юм. Хориин арбан нэгэн эсэгын шарайд омогой, уг гарбалынь Ага нютагһаа үндэһэтэй юм. Наһатай болохо бүреэ уг гарбални хаанаһаа гээшэб гэжэ бодолгото болохо саг ерэнэ гэжэ хэлэнэ. “Балжын гол” дуугаа аргагүй гоё һайханаар бидэндэ дуулаба.
Энхтайван 400 гаран дуу, уранһайханай зургаан кино, хорёод баримтата киногой хүгжэм зохёоһон байна. “Балжиин гол” дууниинь Монгол ороной алдар суута дуушадта шалгалта мэтээр һанагдадаг. Гайхамшаг дуунай ирагуу һайхан аянга, яруу найрагай удхатай үгэнүүд, дуушанай хоолойнгоо уянга, нугалбари гаргажа, хоолойгоо сүлөөдэ табижа дуулаһан энэ дуун монголшуудай зүрхэ сэдьхэл эзэлһэн юм.
Энхтайван Баярмагнай хоёр тэнгэриин заяагаар яажа иигэжэ тааража уулзаһан юм бээ, уран бүтээлшэ, хүгжэмшэ иимэ хоёр хүнүүдэй ажал хэрэгынь Тэнгэри бурхадай эбигээл доро урагшатай, бүтэмжэтэй байна.
“МОЙҺОХОН” КИНО ХАРААД, БОДОҺОН БОДОЛНУУД
“Амар сайн” түбые хүтэлбэрилэгшэ Оюна Дарижапова “Мойһохон” кино Монголһоо асараад, Ага тосхондо, Могойтодо, Дулдаргада, хүдөө нютагуудаар зон олондоо харуулһан байна. Июниин 2-то дахяад “Амар сайн” соо “Мойһохон” кино харуулхадань, уяржа, нулимсаа мэлмэрүүлжэ, зүрхөө хүмэрюулжэ дахяад харабаб. Буряадууд шэнги гурбан томо гүрэндэ таһарһан, табан газар таһалжа хубааруулһан, эрэшүүлэй үсөөржэ үгы болотор алуулһан, хюдуулһан, түрэл хэлээ мартатар зонхилуулһан арад энээхэн ногоон дэлхэй дээрэ бии ха гү? Үгыл ха даа гэжэ һананаб.
1981 ондо түрэлнүүдэй урилгаар Улаан-Баатар айшалаа һэнби. Тиихэдэ Нина Дамбаевна гэжэ Шандали нютагай наһажаал эхэнэр түрэлэйнь хоёр хүгшэдтэй уулзаад, бэлэг абаашажа үгөөд ерыш гэхэдэнь, хаягаарнь һурагшалаад ошоо һэн бэзэб. Ная холо гараһан хоёр хүгшэдэй һэеы гэртэнь айшалаад, хоноод гараа һэнби. Агаһаа ерэһэн намда аргагүй ехээр хүхилдөө һэн. Тиигээд гурбуулханаа һууһан аад, хэн бэ даа дуулана аа гү гэжэ айһандал, альгаараа амаа бүглэн, шэхэндэмни шэбэнэжэ (тиимэ ехээр айдаг байгаа. Мүнөөш ондоо болоогүй, айһан зандаабди) хөөрэһэниие кино хаража байхадаа дурсан һанабаб. 1930 гаран онуудта Хэнтэй уулын үбэр тала хүрилшэһээр харагдадаг байгаа. Юундэб гэхэдэ, буряадууд олонхинь хүрин тансаран дэгэл үмдэдэг байһан. Буудуулһан буряадуудай үхэһэн бэе нэбшэгэрээрээ хэбтэдэг һэн гэхэ. Үхэһэн бэеынь абажа хүдөөлүүлхэш хорюултай байгаа. Шандалиин хоёр хүгшэдни хөөрөө һэн:
-Ахаймнай үглөөгүүр энэ багта зогсожо байгаа һэн гээд хараһан байгаабди, ахайнгаа үхэһэн бэеые абаха гэжэ үүр сайхын урдахана ошожо бэдэрээбди. Харуулшан буудана аа гү гэжэ айгаабди, үхэһэн хүнүүдые эрьелдүүлхэдээ ехээр айгаа һэмди, бэдэр-бэдэрһээр ахайгаа олоо һэмди,- гэжэ тэдэ хоёрни хөөрөө һэн.
Тэрэ сагта хони гаргаха нэгэш эрэ хүн үгы, жаахан хүбүүд эрэ хүнэй орондо хониной гол таһалдаг байгаа гэжэ Монголдо хэлсэдэг.
Аймшагтай тэрэ саг тухай айнгүй, нюунгүй, сэхэ руунь бэшэһэн уран зохёолшон Бямбаагын Баярмагнай эхэ хүнэй эльгэ нимгэн сэдьхэл зүрхөөр түүхын хуудаһануудые иража, долоон голтой, долоон зүрхэтэйгөөр энэ бүтээл бүтээжэ шадаа бшуу.
АЛАН ГООХОН ЭЖЫНГЭЭ ЗАХЯА БҮ МАРТАЯ!
Хүбсэгүүл аймагай Мүрэн түбтэ түрэһэн, Хотогойто уг гарбалтай Баярмагнайтай уулзахадаа иимэ асуудал табяаб:
-Та, буряад бэшэ аад лэ, буряадуудай түүхэ шэнжэлнэт, буряадууд тухай зохёол бэшэнэт, энээн тухай хөөрэжэ үгыт?
-Бидэ монголшууд хэзээ иигэжэ таһаржа хубааржа байхаа болихо гээшэбибди? Нэгэл шуһанһаа сасарһан шуһан, нэгэл мяханһаа таһарһан мяхан, адли хэлэтэй, адли шажан мүргэлтэй үндэстэн гээшэбди. Үзэмшэн гү, дүрбэд, халха, буряад гү, ямар хамаа байнаб. Хэнтэйн аймагта үндэр наһатай үбгэжөөл буряадуудай хэлмэгдэһэн тухай хөөрөө һэн. Би хөөрэһыень нулимсаа унагаажа, хайрлажа, ямар тиимэ аймшагтай саг байгаа гээшэб, юундэ мүнөө болотороо бидэ мэдэхэгүй ябанабибди, дуулаһанаа саарһан дээрэ бэшэхэб гээд, тиигэжэл түрүүшын зохёолни бүтээ һэн. Зохёоһон гар бэшэгыемни найзнар, түрэл гарал уншаад, заабол кино болгогты гээд, кино гаргахын тула буряад зон мүнгөөр туһалаа һэн, тиигэжэ энэ “Мойһохон” гэжэ кино бүтэһэн юм. Алан гоохон эжымнай “Эбтэй байхадаа, хүсэтэй байхат” гэжэ хүбүүдтээ захиһан, тэрэ захяаень мартангүй һанажа ябая, эбтэй ябая, суг хамта урлаг бүтээл бүтээжэ жүдхэжэ ябая гэжэ уряалнаб!
Энхтайван, Баярмагнай хоёр Ага нютагаар ябаа, олон зоноор уулзаа, Бабжа Барас баатарай бууса ошожо үзөө, Онон хатан эжын ордондо орожо мүргөө, хараһан үзэһэнөө хөөрэхэдэнь, нюдэнүүдынь зохёохы һонирхолой галаар дүрэлзэжэ байгаа һэн. Ага нютаг тухай томохон захатые бүтээхэл байха гэжэ этигэнэб!
Уран бүтээлшэ бүлын амжалтануудай үндэр дабаанууд үшөө урдань!
