Үнгэрһэн жэл Агын тойрогто ехэ бороотой зун байгаа. Ехэ үер болоод, Табтаанай, Урда Ага, Амидхааша нютагуудта хүүргэнүүд эбдэрээд, харгынууд уһан соо, ойр зуура машинанууд ябаха аргагүй болоод байгаа. Ехэ уһанай ерэбэл, зөөжэ болохот, бэлэн байгты гэжэ дуулгажа байхада, унтангүй хонохо саг болоо һэн. Августын 18-да гэнтэ манайхиие олоод Солбон Дугарович Санжиевай гэртэмнай ерэн гэһээ, ямар ехээр баярлаа гээшэбиб. Буряад Уласай олониитын ажалда эдэбхитэй хабаададаг, ходол олон зониие түймэр саралгада дахуулжа ударидадаг, “Буряад Соёл” эблэлэй түрүүлэгшэ, уг гарбалаар Агын Аргали нютагай энэ хүбүүе һайн таниха, эжы абыень мэдэхэ байһан хадаа, тон ехэ баярлааб. Сэдьхэлни тэнигэр болоод, намайе үерһөө абархаяа Улаан-Үдэһөө зорюута ерэһэн шэнгеэр һанагдаа һэн. Үертэ хохидоһон зондо хубсаһа хунар, эдеэ хоол асаржа ерэһэн, үшөө уһа һородог түхеэрэлгээр айлнуудай гэр сооһоо уһыень татажа туһалһан байгаа һэн. Солбон Дугаровичай үбгэжөөл бидэ хоёрто һү, сай, пираанаг, хампеэдтэй ороод ерэхэдэнь, зан заншалаа алдаагүй ёһотой буряад хүмүүжэлтэй хүбүүн гээшэб гээд баярлаа бэлэйбди!
Тэрэ буряад хэлээ, арадай дуугаа, түүхэ, уран зохёол, зан заншал, уран оёдол, монгол уран бэшэг, хууша монгол хэлэ болон бусад юумэ мэдэхээ, шудалхаа һанаһан хүнүүдые дүхэригтөө тойруулаад, хэшээлнүүдые нээгээд, эсэшэ сусашагүй ажал ябуулдаг гэжэ Буряад орондоо мэдээжэ болонхой юм. Түймэр сарагша, үерһөө хамгаалагша, түрэл хэлээ абарагша, эхэ ороншо Солбон Дугарович Санжиевай абань Дугар Санжиев Аргали нютагай хүн байһан. Эжынь Намжилма Дашиевна Ага нютагта суутай байһан Баргажан докторой басаган байгаа юм.
Солбон Санжиев тухай бэшэхэ зорилгыемни Зүүн-Сибириин
Гүрэнэй Технологическэ Ехэ һургуулиин профессор Цырен Цыдыпович Чойропов дэмжэжэ, олон һонин мэдээсэл дуулгаа һэн.
АБЗАЙШУУЛ НАГАСАНАРТАЙ
Эхирэд, Эхирэдэй хүбүүн Зонхи, Зонхиин Хэрхэлдэйн хүбүүн Абзай арбан хүбүүтэй: Боохолдой, Баахай, Мангилша, Хаахай, Хальби, Эрдэни, Хамарюу, Хадаан, Хамардай, Нилхай гэжэ нэрэтэй хүбүүдүүд байһан юм. Баргажанай абзайшуул Хударын дайдада Сагаанай талын уһан доро ороходонь ерэһэн юм. 1862 оной январиин 11-дэ айхабтар ехээр газар хүдэлжэ, амидаржа байһан газарынь уһан доро ороо һэн. Аргагүй ехэ гашуудалда орожо, хүнүүд түрэл нютагһаа зөөһэн юм. Дээдэ-Баргажанай Мүргэн нютагта нэгэ хэдэн бүлэ абзайшуул түбхинэһэн байгаа.
Абзайн хүбүүн Пэтэри, Пэтэриин хүбүүн Антаруухай, Антаруухайн хүбүүн Ёнхоозо, Ёнхозойн хүбүүн Шабдан, Шабданай хүбүүн Бүүбэй, Бүүбэйн хүбүүн Даша, Дашын басаган, Намжилма, Намжилмагай хүбүүн Солбон. Солбон Санжиевай нагасанар абзай уг гарбалай байгаа юм.
МИНИИ НАНГИН УЯЛГА ГЭЖЭ ХЭЛЭЭ БЭЛЭЙ
Бүүбэйн Даша Баргажанай аймагай Мүргэн нютагта 1893 ондо үгытэй малша айлда түрэһэн юм. Аяар Баргажанһаа эрдэм номдо һураха гэһэн эрмэлзэлтэй Ага нютаг ерэжэ, багшын һургуулида һуралсаад, буряад хэлэ бэшэгэй багша мэргэжэлтэй болобо. Даша арба гаран жэлдэ үхибүүдтэ буряад-монгол хэлэ заадаг байгаа. Тэрэ үедэ Агада элдэб үбэшэн дэлгэрэнхэй байһан гээшэ. Тэрэ Сүүгэлэй вендиспансерай дэргэдэ фельдшерэй курсэ дүүргээд Сүүгэлэй сомондо эмшэлгын таһагай даагшаар томилогдобо. Даша баряаша угтай, ехэ энэрхы сэдьхэлтэй хүн байһан. Гарынь зөөлэн, аргалһан хүнүүдынь түргэн эдэгэдэг, Баргажан доктор ехэ аргами хүн гэжэ хүн зон хэлсэдэг байгаа. Сүүгэлдэ зургаан жэл хүдэлөөд, Зугаалай һуурин ерэжэ, амбулаторидо түргэн туһаламжын инструкторээр хүдэлһэн байна. Хүн зондо хүндэтэй байгаа, Агын аймагай засагай газарһаа шагналда, магтаалда олон дахин хүртэһэн байна. 1943 оной январиин 28-һаа 1945 оной сентябрь һара болотор Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда санинструкторээр дайшалхы зам гаталаа.
Дайнай һүүлээр Урөөнэйдэ, Зугаалайда, Урда-Агада хүн зониие аргалжа, Баргажан доктор, Даша доктор гэлсүүлжэ ябаһан байна.
ДАША ДОКТОР ТУХАЙ АГЫНХИДАЙ ДУРСАЛГА
-Баргажанай Даша гэжэ эмшэн дайнай һүүлээрхи үедэ пинициллин хомор байхада, хаанаһааб даа асаруулдаг, олон зониие аргалжа абарһан. Доктор Даша гээд олонхин хандадаг байгаа. Балеткэ соо эмтэй байдаг һэн. Тэндэһээ гаргаад, үбдэһэн хүндэ эм үгэдэг һэн. Ехэ тиимэ мүнгэ абажа байһыень һананагүйб. Нютагһаа нютагта ябадаг байгаа. Лама хүн байгаа гү гээд асуухада наhажаал улад "мэдхэгүй" гэдэг байгаа, бултал доктор Даша гээд хандадаг һэн. Эжымни ехээр үбэдөө. Халуураад, нюурынь һэлхэнтээд хабадашоод байгаа. Эжымни үхэшэхэнь гээшэ гү гээд ехээр айгаа һэнби. Доктор Даша ерээд, таряа һэн. Халуунайнь бууратар һүни унтангүй һуужа хоноо һэн. Эжыемни абараа һэн. Баяр хүргэхэдэмни “үбдэһэн хүниие эдэгээхэ минии нангин уялга” гэжэ харюусаһыень мартадаггүйб. Мүнөөш болотор Даша докторые һайханаар һанадагби. Үри һадаһаниинь, ашанар зээнэрынь үеын үедэ һайн ажаһуухань болтогой,-гээд БГУ-эй доцент, психологиин эрдэмэй кандидат Галсан Батоевич Батоев Даша докторые дулааханаар дурсана.
-Би багадаа ехэ үбэдэдэг байгааб. Бүүбэйн Даша докторто аргалуулдаг һэмби. “Һаадюун-һаадюун” гэжэ дуугараад, һаатуулаад, тарижархидаг һэн. Һахалтай, ород шарайтай хүн һэн. Хармаандаа заабол хампеэдтэй ябаха, бидэндэ жаашуулда тараадаг һэн,-гээд “Буряад Үнэн” һониной ажалай ветеран Радна-Нима Балданович Базаров хөөрэбэ.
-1950-яад оноор һургуулида hуража байхадамни, Зугаалайда Баргажан Даша гэжэ фельдшер хүдэлжэ байгаа. Ехэ бэрхэ доктор hэн. Удаан байгаа. Зугаалайда наhа бараhан. Цыден гэжэ басагыень танихаб, Шэтэдэ байдаг һэн. Намжилмаань - Улаан-Үдэдэ. Залуудаа хүгжэмэй багшаар Зугаалайда хүдэлдэг hэн. Баргажан Даша Могойтын районой докторнууд тухай ном соо ороhон байха. Хүбүүниинь Соёл гэжэ нэрэтэй һэн, мүнөө наhан болоhон. Үшөө нэгэ Хандажаб басаганиинь Москвада гээшэ гү даа, али Ленинградта гү ажаһуудаг,-гээд Зугаалайн Владимир Раднаевич Балдандоржиев дурсан хөөрэһэн байна.
-Баргажан Даша гэжэ нэршэһэн ехэ бэрхэ фельдшер Зугаалайда хүдэлдэг һэн. Аргалуулһан хүнүүд ходол баяр хүргэжэ байдаг һэн. Һүүлдэ наһанай амарлтада гараашье һаа, үбдэһэн хүнэй хандахада, өөрынгөө мүнгөөр эм аптекэһээ абаад, уулгадаг, аргалдаг һэн,-гээд наһан соогоо нарай нялхые альган дээрээ тодожо абажа байһан, хүйһэ хүндэдэг мэргэжэлтэ акушеркэ Бутит Тогмитовна Тогмитова
Бүүбэйн Даша докторые дурсан хөөрэбэ.
-Жэл бүри нютагаа ошодог һэн. Баргажан нютагаа ошоод ерэхэдээ, баргажанаараа дуугардаг болошоод ерэхэ манай хуряахай. “Хюрөө асара гэхэдээ, хүрэй асара гэхэ".
1970 оной ноябрь hара соо наhан болоо hэн. Хуряахай минии нагаса абжаатай ажаһуудаг hэн, hайн хүн байгаа. Түрүүшэ һамганиинь Дарима гэжэ нэрэтэй байһан. Хоёрдохи һамганиинь минии нагаса абгай Должин абжаа байһан. Даша хуряахайн ехэ хүбүүн Улаан-Үдэдэ республиканска больницада терапевтээр хүдэлдэг һэн. Сэсэгма Соеловна басаганиинь республиканска СПИД-түбэй ахамад врачай орлогшоор хүдэлнэ. Ехэ басаганиинь Намжилма абжаа сэбэрхын багша, би ходо гэртэнь ошодог hэм. Бага басаганиинь Цыден абжаа Шэтэдэ байдаг һэн,-гээд Светлана Ширапова Цырен Цыдыпович Чойроповто хөөрэһэн байна.
ҮБГЭ ЭСЭГЭНЬ БОРОО ОРУУЛҺАН БАЙГАА
Бүүбэйн Даша докторой үбгэ эсэгэнь ехэ эрдэмтэй хүн байһан. Тэрэ сагтаа хуушан монгол бэшэг мэдэхэ, бурханай номуудые уншадаг, зула бадараагаад, үргэл мүргэл хэдэг байгаа, гэмтэнхэй хүниие баряашалдаг байгаа һэн ха.
Даша хүбүүнэй 5-тай байхада (энээн тухай өөрөө хөөрэһэн байна), Баргажанда үни удаан бороо оронгүй байгаа, ган гасуур болоод, адуу мал ангажа, хүн зон зобожо байгаа ха. Үбгэ эсэгэнь Бархан уулын эбэртэ гурбан үдэр, гурбан һүни гуда мүргэл хэбэ. Бороо оруулхын уншалга хэжэ, хэсээ тоншожо, тэнгэри бурхадтаа үргэл хэбэ. Олон зон үдэр һүнигүй мүргэжэ байһан байгаа. Гурбадахи үдэртөө гэнтэ нэгэш үүлэгүй тэнгэридэ баахан үүлэхэн бии болоод, үбгэ эсэгымни альгаа тодоходонь, тэнгэриһээ сэхэ альган дээрэнь уһан гоожожо байгаа һэн, би үбгэ эсэгэеэ тойроод баһа альгаа тодожо байгаад гүйжэ байһанаа мартадаггүйб гээд Даша Бубеевич Намжилма, Хандажаб басагадтаа хөөрэһэн байгаа. Иимэ һонин ушар Баргажанда болоһон байна. Үбгэ эсэгэнь Дашадаа “Ши Ага нютагта ажаһууха хуби заяатайш” гэжэ уридшалан хэлэдэг байһан байгаа.
Даша Бубеевич нюусаар зулаа бадараажа үргэл мүргэл хэдэг байһан. Хатуу сагта хүнүүдтэ туһалдаг байгаа юм.
Солбон Дугарович Санжиев элинсэг үбгэ эсэгээ дууряажа, улад зондо туһалдаг, олон зониие тойруулдаг, эрдэм ном заадаг, һургаал заабари хэлэдэг, хаана юун болоноб тэндэ хамһалсахал гэжэ ябадаг хүн юм. Энэ хадаа элинсэг үбгэ эсэгымни захиһан нангин уялга гэжэ тоолодог. Иимэ хүнүүдэй байгаа сагта манай буряад хэлэн мүхэхэгүй, буряад арад хүгжэн һалбаржа байха!
