Багша, хизаар ороноо шэнжэлэгшэ, эрдэмтэн Тимур Ухинович Жалсарайн түрэһөөр 90 жэлэй ойдо зорюулагдаһан можонууд хоорондын IУ эрдэм-шэнжэлгын хуралдаан Ага тосхондо ноябриин 21-дэ болобо. Хуралдаанда Агын тойрогой һургуулиин һурагшад, оюутад, багшанар, музейнүүдэй мэргэжэлтэд, “Алтан жаса” бүлгэмэй гэшүүд, нютагаархин суглараа.
Шэтэ хотоһоо ерэһэн хизаар ороноо шэнжэлэгшэ, географ Юрий Тимофеевич Руденко, эрдэмтэд Роман Андреевич Филенко, Петр Викторович Матафонов гэгшэд һонин элидхэлнүүдые хэбэ. Сахюуртын дунда һургуулиин географиин багша, Тимур Ухинович Жалсарайн шаби Соелма Жалсаповна Жамбалова багша тухайгаа һонин дурсалгын баримтануудые хөөрэжэ, олоной анхарал татаба.
“Тимур Жалсарайн -гэгээрүүлгын ба олониитын ажалябуулагша”, “Багшын ажалда шэнэ онол аргануудые хэрэглэлгэ”, “Хизаар ороноо шэнжэлгын талаар һурагшадай, оюутадай ажалнууд”, “Аяншалгын, хизаар ороноо шэнжэлгын онол аргануудай туһаар оюун сэдьхэлэй хүмүүжүүлгэ” гэһэн темэнүүдээр дүрбэн секцидэ хубааржа, хуралдаанда хабаадагшад өөр өөрын сэдэбээр элидхэлнүүдые хэбэ.
Тимур Ухинович Жалсарайн Хүһөөшын һургуулида багшалжа байхадаа, “Забайкальский рабочий” һониндо өөрынгөө гайхамшаг шэнжэлгэ тухай толилолго асарһан байгаа. Хүдөөгэй багшын шэнжэлгэ уншаад, сэдхүүлшэд гайхаад, эрдэмтэдтэ харуулаа. Т.У.Жалсарайн географиин эрдэмэй талаар олигой ехэ удхатай нээлтэ хэбэ гэжэ эрдэмтэдэй хэлэхэдэнь, “Уһанай хубаариин агууехэ уулзуур” ( «Точка великого водораздела») гэһэн статья “Забайкальский рабочий” һониндо 1977 ондо толилогдоо һэн. Тэндэ юун гэжэ бэшээтэй байгааб гэхэдэ, Амур, Лена, Енисей мүрэнүүдэй уһанай эхи абадаг уула Ябланай шэлэнүүдэй үндэртэ байха гэжэ байгаа.
Тимур Ухинович 1772 ондо академик Палласай хэһэн экспедициин материалнуудые, картануудые, архивай баримтануудые шэнжэлжэ үзөөд, оюун ухаагаараа таажа мэдэһэн байна ха юм. Монгой горхон Амаладта, Амалат Ципада, Ципа Витимдэ, Витим Ленэдэ, Ленэ Лаптевых далайда шудхана. Шэтэ шадар урдадаг Кадалинка горхон Энгидэйдэ, Энгидэй Шиилхэдэ, Шиилхэ Амурта, Амур Охотско далайда шудхана. Хелго мүрэнэй уһан Сэлэнгэдэ, Сэлэнгэ Байгал далайда шудхана, Ангара мүрэн Байгалһаа урдан гаража Енисей мүрэн хүрэтэр уһаяа абаашана, Енисей Карска далайда шудхана. Ононой эрьеын багша ямар гайхамшаг нээлтэ хээ гээшэб!
Эрдэмтэн Юрий Тимофеевич Руденко агууехэ уһанай эхи абадаг уулые бэдэржэ олоһон, шэнжэлгэ хэһэн, энэ уула тухай бэшэһэн байна. 1983 ондо албан ёһоор тусхай шиидхэбэри абтажа, энэ уулзуур уулада эрдэмтэн Петер Симон Палласай нэрэ үгтэһэн юм. Палласай уула тухай дэлхэйн эрдэмтэд мэдэхэ болоо. Хэн хэнииень илгахын аргагүй бэрхэнүүд, ухаансарнууд һургуулиин һурагшад секцинүүдэй ажалябуулгада эдэбхитэй хабаадаа. Бултыень шагнажа амжаагүйб, секциһээ секцидэ ябажа шагнаһан үхибүүдые нэрлэһүүб. Агын гурбадахи дунда һургуулиин 4-дэхи классай һурагшад Володя Дугаров, Аюр Дугарнимаев, Хүһөөшын дунда һургуулиин 6-дахи классай һурагша Дмитрий Кузьмин, Дулдаргын Элеэгэй дунда һургуулиин 1-хи классай һурагша Бобоев Рустим болон бусад удхатай элидхэлнүүдые бэлдэһэн, олоной урда үгэ хэлэжэ һурамалнууд гэжэ эли, тоб байса тодоор хөөрөөгөө дэлгээнэ. Ямар бэрхэ, ухаансар үхибүүд гээшэб гэжэ гайхажал шагнааб, тэдэнэй элидхэлнүүдһээ, хуралдаанай ажалябуулгаһаа мэдэхэгүй юумэ мэдэхэ болооб, зарим мэдээсэл түрүүшынхеэ дуулааб гэжэ сэхэеэ хэлэбэл боломоор гээшэ ха.
Тимур Ухинович Жалсарайн шабинарай хөөрөөнүүд угаа һонин байгаа. Үхибүүдые Байгал далай, Алхана уула, Сохондо хүрэтэр аяншалгын харгыгаар дахуулдаг байгаа. Хэшээлээ хэхэдээ, һурагшадые һонирхуулжа шададаг байгаа, сценари бэшэдэг, зүжэгтэ наадахые заадаг байгаа гээд шабинарынь хөөрэнэ. Олон хүнүүд Тимур Ухиновичые дагажа багшын мэргэжэл шэлэһэн байха юм. Тэдэнтэй танилсааб, Сахюуртын һургуулиин географиин багша Соелма Жалсаповна Жамбалова, Хүһөөшын һургуулида олон жэл географиин багшаар ажаллаһан, Хүһөөшын һургуулиин дэргэдэ “Ягаан далбаганууд” (“Алые паруса”) гэжэ хизаар ороноо шэнжэлэгшэдэй бүлгэм нээһэн, үхибүүдые оло дахин аяншалгада абаашаһан, мүнөө Хүһөөшэ нютагай байгууламжын захиралай гулваа Эрдэни Бадмаевич Лодонов гэгшэд Тимур Ухинович Жалсарайн багшынгаа ажал хэрэг үргэлжэлүүлжэ байна гээшэ. Багшынгаа барижа ябаһан туг тодожо абаад, бата бэхеэр намилзуулжа ябана гэбэл алдуу болохогүй. Мүнөөдэрэй эрдэм-шэнжэлгын хуралдаанда хабаадажа, элидхэл хэжэ байһан үхибүүд соо ерээдүйн эрдэм шудалагша, хизаар ороноо шэнжэлэгшэ, географиин багша, эрхим хүмүүжэлтэй хүнүүд урган бодохонь дамжаггүй!
