Декабристнууд аха дүү Николай, Михаил Бестужевууд Селенгинск һуурин сүлэгдэжэ ерэхэдэнь, буряадууд тэдэниие ехэ һайнаар угтажа абаһан юм. Дүтөөр танилсажа, анда нүхэд боложо, өөһэдтөө хэрэгтэй олон юумэндэ һураһан байна. Энэ харилсаан хэн хэндэньшье туһатай байгаа. Буряадууд олон шэнэ онол аргануудта, үзэг бэшэгтэ һураа, аха дүү Бестужевтан Сэлэнгын буряадуудай гэртэнь ошожо, ажабайдалтайнь танилсаа, туһалха сагтань тэдээндэ туһалдаг байгаа. Декабристнууд буряадуудай хүндэмүүшэ, үнэн сэхэ, түни түбшэн абари зан, тэдэнэй үзэг бэшэгтэ һураха эрмэлзэлтэй байхадань гайхадаг һэн. Харин буряадууд тэдэнэй урин налгай хандасада, туһалха гэжэ оролдолгодонь баярладаг һэн. Илангаяа Николай Бестужев һайн зангаараа буряадуудай сэдьхэл эзэлжэ, буряадууд тэрэниие Улаан Наран гэжэ нэрлэдэг һэн.
Бестужевтан буряадуудта газар элдүүрилхые, таримал тарихые һургаһан, алта мүнгөөр элдэб хэрэгсэл, зүүдхэл дархалхые, часуудые заһабарилхые нютагай буряадуудта заадаг байгаа. Бестужевтанай бүлэдэ ажаһуудаг байһан Жигмыт Анаевагай дурсамжа соо иигэжэ бэшээтэй: “Хоёр хүүзэнсэ, дарханай гэр байгша һэн, 30 гаран залуу буряадууд тэндэ тэргэ дархалдаг һэн. Ажабайдалда хэрэгтэй амһарта, тогоо, лонхо, дарханай зэмсэгүүдые бүтээдэг һэн”. Бестужевтанай хажууда дарханай гү, али час заһабарилагшын мэргэжэлдэ һураад, зариманиинь мүнгэшэ, алташа, модошо дархашуул боложо суурхадаг байгаа. Хориин талаһаа Сандан Бадмаев гэжэ хүбүүн ерээд, нарин дархан болоод, багшадаа өөрынгөө дархалһан гааһа, хутага хоёрые бэлэглээ. Хутагань мүнгэ гүйлгэжэ уранаар угалзатуулһан, гааһаниинь шадамар бэрхээр бүтөөгөөтэй, нюдэ хужарлуулма гоё байгаа һэн ха. Энээн тухай М.Барановскаягай “Декабрист Н.Бестужев” гэһэн ном соо бэшээтэй байна. Н.Бестужевай шаби байһан Убугун Сарампилов багшатаяа уулзаад, “та намайе танина гүт?” гээд сэбэр ород хэлээр асууба гээд энэл ном соо уншанабди.
-Би Убугун Сарампилов гээшэб,- гэхэдэнь Николай Александрович танижархёо бэлэй. Тэрэ гэртээ уриба. Убугун тулам сооһоо хоёр дурамбай, хүгжэм зэдэлүүлдэг хайрсаг гаргаад харуулба. Хайрсаг сооһоонь буряад дуунай аянга дуулдаба. Дурамбайнуудынь эрхим шадамараар хээтэй байба.
- Һанана гуш, ши намда заагаа бэлэйш? Би эдээниие өөрөө дархалааб,- гээд тэрэ баяртайгаар энеэбхилэн байгаа һэн.
Загастай нютагай Цыден Бакланович дархантай Николай Бестужев тон ойро дүтөөр нүхэсэһэн байгаа. Нүхэрэйнгөө уран дарханиие һайрхажа “Ойро тойрон энэ нютагта, Сэлэнгын дайдада, Дээдэ Үдэһөө Хяагта хүрэтэр Бакланычые хүсэхэ уран дархан байхагүй” гэжэ тэрэ бэшэһэн юм.
Николай Бестужев уран бэлигтэй, эрдэм һургуулитай хүн байгаа. Түүхэ шэнжэлэгшэ, уран зохёолшо, аман зохёол суглуулагша, уран зурааша, уран дархан – эдэ бүгэдэ хуу булта Н.Бестужевта хабаатай. “Алтан тархитай, алтан гартай, мүн алтан сэдьхэлтэй хүн”,- гэжэ декабрист А.Е.Розен тэрээн тухай хэлэһэн байдаг.
Тэрэнэй Буряад орониие шэнжэлһэн хүдэлмэринүүд, эндэхи байгаалиин зураглалнууд, нютагай хүн зонһоо суглуулһан аман зохёолнууд тухай профессор В.Г.Базанов “Декабристнуудай уран зохёолнууд тухай очеркнууд” гэһэн хүдэлмэри соогоо иигэжэ бэшэнэ “...Николай Бестужев тухай хэлэхэдэ иимэ байна. Тэрэ арад зоной ажабайдал шэнжэлдэг, арадай һанал бодол, түхэл шарайе ойлгохые оролдодог, арадай һаяын сагай зорилгонуудые тодорхойлжо туршадаг байһан юм”.
Буряад арадай ажабайдал олон жэлдэ ажаглаһанайнгаа шэнжэлһэнэйнгээ дүн болгожо, 1854 оной “Вестник естественных наук” журналда “Галуута нуур” гэжэ очерк толилуулһан юм. Энэ хүдэлмэри соогоо Николай Бестужев буряадуудай ажабайдалай ажаглалтануудые, түрэ найрай ёһо заншалнууд тухай, хайшан гэжэ саг тэмдэглэдэг, ута богониин хэмжүүр гаргадаг байһан тухай бэшэнэ.
1855 оной хабар Николай Бестужев Селенгинскһээ Эрхүү ошожо ябахадаа, ехээр дааража хүйтэ абаад, үбшэлжэ наһа бараһан байгаа. Тэрэниие хүдөөлүүлхөө хүн зон олоороо ерэжэ, гүнзэгы гашуудалаа мэдүүлээ бэлэй.
Нёдондо жэлдэ декабристнуудай буһалгаанай болоһоор олон жэл үнгэрөө. Буряад арадта һайхан зангаар хандадаг, олон юумэндэ һургаһан, буряад үхибүүдтэ үзэг бэшэг заадаг байһан Николай Бестужевай һайхан нэрэ хэтэ мүнхэдөө дурсагдаха.
