“АНДА” БҮЛГЭМЭЙ ГАЙХАМШАГ ХҮГЖЭМ ЗЭДЭЛБЭ


Многократный победитель конкурсов веб-проектов в поддержку и развитие бурятского языка, сохранение традиций и культуры бурят-монгол.

Агын тойрогой “Амар сайн” түбтэ Хитадай Арадай Республикын арадай артист Бабудоржиин Сэсэгма “Анда” бүлгэмтэй мартын 30-31-дэ дуу хүгжэмэй тоглолто харуулба. Хоёр үдэрэй туршада заалаар дүүрэн улад зон сугларанхай, эльгэ зүрхэнэйнгөө дэбтэтэр буряад дуугаа шагнажа, баяраар халижа байһан сэдьхэлээ тэниилгэбэ гэжэ хэлэхэ байнаб.

Буряад арадтаа мэдээжэ болоһон ниитын ажал ябуулагша Норжима Цыбиковагай оролдолгоор соёлой энэ үйлэ хэрэг бүтээгдэжэ байна. Уран бүтээлшэд Улаан-Үдэдэ, Эрхүүдэ дуу хүгжэмэй тоглолтоо харуулха юм.

Дуу хүгжэмэй үдэшые Сэсэгма Бабудоржиин “Алтаргана” дуугаар эхилбэ. Буряад арад түмэнэй “Алтаргана” наадамай һүр һүлдэ болоһон энэ дуун Сэсэгмаагай дуулахада ямар бэ даа ондоохоноор зэдэлбэ. Орёо ордоһото энээхэн дэлхэйн үйлын үреор хэдэн тээшээ таран сасарһан буряадуудай үри һадаһан Сэсэгма дуушанай дуун соо нютагаа орхижо ошоһон элинсэг эсэгэнэрэйнь уй гашуудал, гуниг баяр, жаргал зоболон, эхэ эсэгэдээ энхэрэл зэдэлжэ, эндэ байһан хүн бүхэнэй сэдьхэл зүрхэ шэмшэрүүлжэ байгаа һэн.

Алдар суутай болоһон “Буряад”, “Тала нютаг”, “Ёохорой аялга” болон бусад дуунууд зэдэлжэ, одоо бидэндэ “нюдэнэй хужар, шэхэнэй шэмэг” болобо. Бүхы дэлхэй дүүрэн мэдээжэ болоһон “Анда”бүлгэмэй хүгжэмшэд Үргэн (хэнгэрэг), Сайхан (тобшуур), Үни (тобшуур), Чингэл (лимбэ, модон соор), Үргэн (морин хуур),Нарсу (морин хуур), Чингэлтүү (ехэ хуур) гэгшэдэй хүгжэмэй зэмсэгүүд дээрэ хүгжэмөө таталуулхадань, нүүдэлшэ арадай эшэгы сагаан гэр харагдаһандал үзэгдээд, аргалай уняарай үнэр анхилаад, моридой түбэрөөн дуулдаһан мэтэ байхань ямар гайхамшаг гээшэб!

Хүгжэмшэдэй “Джангарай магтаал”, “Алтайн магтаал”, монгол арадуудай дуунуудые, хөөмэйн дуунуудые дуулахадань, харагшад халуун альга ташалгаар артистнуудые дэмжэн байба.

--Буряад, хорчин, үзэмчин, тумэд, ойрад монголшуудай хүгжэм дуугаа хари гүрэнүүдээр  дуулажа ябахадаа, хүн зондо юун тухай дууланабибди гэжэ хөөрэдэгбди, дуунай түүхэ, удха тухай хөөрэдэг заншалтайбди.  Дуунда хилэ байдаггүй, оршуулга хэрэггүй. Америкэ, Европо түбинүүдээр, Хитад ороноор тоглолтоо харуулжа ябахадамнай, хэлыемнай мэдэхэгүй аад, дуунай аянга гоёшоогоод, уяржа  байһан хүнүүд бидэндэ баярые хүргэдэг,-гээд Сэсэгма дуушан хөөрэбэ.

“Анда” бүлгэмэй гол дуушан Билигбаатарай дуулахада Үбэр-Монголой нюдэ алдама тала дайда, газар уһан, адуун һүрэг һанагдашана. Тоглолто хаража байһан Ага нютагта ажаһуудаг бүлэг зон Шэнэхээн нютагаа дурсан һанажа, сэдьхэлээ ханаба хадаа.

Алдар суута дуушан Сэсэгма Бэлигбаатар хоёр “Тала нютаг” гэжэ дуу дуулаба. Аянгань гоё, удха түгэлдэр үгэтэй гоёхон дуун соностобо.

Шэтэ хотодо ажаһуудаг һургуулиин һурагшад Александра Доржинимаева, Алина Цынгуева  хоёр Сэсэгма дуушанай хажууда тоглолтодо хабаадажа, хэшээл абажа ябана. Багшань Оюна Шираповна Дарижапова хүгшэн эжынгээ зааһан  “Элһэн добо соо тэнжээһэн” гэжэ буряад арадай дуу шабинартаа заажа үгөө юм.

                Элһэн добо соо тэнжээһэн

                Элеэгэй дальбараа зоргондоо,

                Эжы абын тэнжээһэн

                Энээхэн бэемни зоргондоо.

Эдэ хоёр басагад дуу гоёор хангюурдана. Хожомоо дуушанай мэргэжэл шэлэнэ гү, али үгы гү, яабашье эдэнэр буряад дуунда дуратай, буряад гээшэб гэһэн эльгэтэй үндыхэ ха юм.

Ирагуу найруулагша Намнанай Сэмжит эгэшэтэеэ дали жэгүүр ниилэн хоюулан арбаад гаран дуу зохёоһон байна. Эгээл ехээр мэдээжэ болоһон “Буряад” гэжэ дууниинь Үбэр-Монголдо, Халха-Монголдо, Буряад-Монголдо буряад арад түмэн хаа-хаанагүй дуулажа байдаг болонхой.

Хүгжэм яагаад зохёодог гээшэбтэ гэжэ асуухадамни, “үгын баялигһаа болодог, гүнзэгы удхатай, сэдьхэлэй хүбшэргэй дайраһан шүлэглэмэл үгэнүүдые  хадууһаар байтар, гэнтэ дуунай ая ерэшэдэг” гэжэ алдарта Сэсэгма харюусаба.

Мүнөө зун Эрхүүдэ болохоёо байһан “Алтаргана” нааданда зорюулжа Галзууд Дашдоржын зохёоһон шүлэгтэ Сэсэгмаагай аянгалуулһан  “Алтарганын дуудалга” гэжэ дуун энэ үдэшэ бидэнэй һонорто зэдэлбэ.

Хоймортон унажа торниһон

Хори монгол хойтодоо

Удамтай нүүдэл соёлоороо

Ушаржа золгохоо  ерэнэб.

Урайни онгон сэнхэг

Хурай дархан үлгы Байгал

Хурай, хурай, хурай...

Сэсэгмаагай шэнгэхэн һайхан гоё хоолойгоор дуугаа дуулахадань,  хаанаһаа иимэ гоё, иимэ гайхамшаг аялга бидэниие үни бутаруулан  гарана гээшэб?  Энэ һайхан дууе яагаад иимэ гоёор амилуулжа шадана гээшэб гэжэ гайхамаар байдаг.

Дуушан дуун бүхэндэ сэдьхэлээ зорюулан дуулажа,  абьяас бэлигэйнгээ  хэшэгэй дээжэ түрэл арадтаа бэлэглэнэ.

-“Алтаргана” наадамай удха шанар тухай юун гэжэ хэлэхэ байнабта?-гэжэ асуудал табибаб.

-“Алтаргана” наадамаа буряад-монголшууд  хүлеэжэ байдаг болонхой. Түрэл арадаймнай соёл хүгжэнэ, изагуур уран урлиг, ёһо заншал һэргээгдэнэ, шэнэ дуунууд мүндэлнэ. Үндэһэн буряад хубсаһаяа үмдэжэ, ёохороо хатаржа, шүлэгөө сууряатуулжа, дуугаа дуулажа нютаг ороноо, үдэһэн үндыһэн газар уһаяа түлөөлжэ “Алтаргана” наадамдаа ерэнэбди, уулзанабди. Аба эжын дамжуулһан һахюуһан буряад хубсаһаа гоёжо үмэдөөд, хүсэл зоригоо элсүүлээд, баяртай зугаатай “Алтаргана” наадамдаа уулзуужабди!

Эрхүүдэ болохоо байһан Олон улсын “Алтаргана” наадам һайханаар бүтэхэнь болтогой!

  1. 5
  2. 4
  3. 3
  4. 2
  5. 1

(0 голосов, в среднем: 0 из 5)