АГУУЕХЭ АЛЕКСАНДР ПУШКИН БУРЯАДААР


Многократный победитель конкурсов веб-проектов в поддержку и развитие бурятского языка, сохранение традиций и культуры бурят-монгол.

Тэбхэр 181 жэлэй саада тээ агууехэ поэт Александр Сергеевич Пушкинай улаан зүрхэн сохилхоёо болижо, наһанһаа нүгшөө һэн. Дантесэй буугай һомонһоо 1837 оной январиин 27-до Александр Сергеевич хүндөөр шархатаад, хоёр хоногто туйлай ехээр зобожо, январиин 29-дэ наһа бараһан байна.

Агууехэ Пушкинай түрэһөөр 150 жэлэй ойн баярай ушараар Буряадай арадай поэт Цэдэн Галсанов 1949 ондо иигэжэ хэлэһэн байдаг:

“Амияа табижа байхадаа: “Зай, үргыш даа намайе, ябаеы дээшээ, улам дээшээ гараеы!” гэжэ гуйһан байна. Наһа бараһанайнь һүүлээр гурбан хоногой туршада олон хүнүүд ехэ багагүй, үбгэн залуугүй сугларжа, хуурсагайнь хажууда таһалгаряагүй зогсожо байгаа һэн ха. Баян ноёншье, үгытэй ядуушье, эгээлэй хүнүүдшье алдарта поэдэйнгээ нүгшэһэн бэедэ һүгэдэхөө ерэһэн байгаа.

 

Агууехэ поэдээ гээһэн арадай уй гашуудалые, хаанай алууршадай хара хэрэгые элирүүлэн, бүгэдэ арадай зэбүүрхэлые тиихэдэ залуу байһан поэт Михаил Лермонтов “Поэдэй үхэл” гэжэ шүлэг соогоо харуулһан байна.

 

«Таанууд, бузараар суурхаһан

 

эсэгэнэрэй

 

Бэеэ һайрхаһан хүрхылдэһэн үрэнэр,

 

Жаргалай нааданда

 

гасагдаһан хүнүүдые

 

Богоолшо хүлөөрөө дэбһээшэ бэенэр!

 

Таанууд, хаан шэрээе тойроошод,

 

һүрэглэн,

 

Сүлөө, Гени ба Алдар нэрын

 

алууршад!

 

Угаахагүйт, хамаг хара шуһаараашье

 

Поэдэй үнэншэ шуһа!»

 

- гэһэн хурса зэбүүн үгэнүүдые хаанай ба тэрэнэй алууршадай нюур руу зүрхэтэйгөөр хаяһан байна. Энээнэйнгээ түлөө Лермонтов Кавказ дайнда эльгээгдээ һэн. Гэбэшье он жэлэй үнгэрхэ бүри агууехэ Пушкинай алдар нэрэ арад зоной дунда, Ород гүрэн соогоо суурхаhан байна.

 

Агууехэ ирагуу найруулагша Эхэ түрэл орондоо энхэргэн дуратай, ород арадайнгаа алдар соло ба нэрэ түрые өөрынгөө айхабтар ехэ оюун бэлиг ба уран шадабаряар бүхы дэлхэйн үмэнэ дээрэ үргэһэн байна.

 

Гайхалта Пушкинай гэрэлтэ һайхан зохёолнууд мүнөө манай Эхэ орон дотор угаа үргэнөөр дэлгэржэ, али бүхы хэлэн дээрэ оршуулагдан таража, арадшалһан (демократ үзэл) ба эсэгэ ороншо удха шанараараа дэлхэйе гайхуулна.

 

Агууехэ поэт Пушкинай алдар нэрэ хэтэ мүнхэдөө манай дунда мандажа, ерээдүйн орой хүрэтэр бидэнтэй хамта ошолсохо байһаниинь лабтай.

 

Александр Сергеевич Пушкин ород үндэhэтэнэй зүрхэ сэдьхэлэй мэргэниие, ухаан бодолой оюун хүсэнүүдэй эршэ бэеэрээ, эрдэмээрээ, бүтээлээрээ түгэс дүүрэнээр харуулһан түмэн бэлигэй далай - агууехэ Пушкинай нэрэ наран шэнги мандуулһан байна. Манай Ород гүрэнэй олон үндэһэтэнэй гайхамшаг ехэ омогорхол боложо, Эхэ орон соомнай мүнхэ дурасхаалаа үндэр табсан дээрэ бодхоогоол.

 

«Агуу Ород уластаа аажамаар һураг суумни тарахал, али бүхы хэлэн дээрэ алдар нэрым дурдахал», - гээд, агууехэ ирагуу найруулагша хэлээл!

 

Даши Черниновэй оршуулһан Александр Пушкинай “Капитанай басаган” зохёолһоо хэһэг:

 

“Хальмаг хүгшэнһөө дуулаһан нэгэ үльгэр би шамда хэлэжэ үгэһүү. Нэгэтэ бүргэд турлаагһаа иигэжэ асууба юм хаш: “Хэлыш, турлааг шубуун, яагаад ши нарата дэлхэй дээрэ гурбан зуун жэл ябанаш, харин би яахадаа миин гушан гурбан жэл ябанабиб?” -“Юундэб гэхэдэ,- турлаагынь харюусаа гээ, - ши амиды амитанай шуһа уудаг байнаш, харин би үхэһэн амитанай мяха эдинэб”. Байза, бишье баһа зоболгоор хооллоод үзэхэ юм байна гэжэ бүргэд бодобо гэхэ. Тиигээд бүргэд турлааг хоёр сугтаа ниидэжэ ошобо. Ниидэжэ ябатараа, үхэһэн мори хараад, хоюулаа буужа дээрэнь һуубад ха. Турлаагынь тоншожол һууна, мяхынь магтажал байна. Бүргэдынь нэгэ тоншобо, хоёр тоншобо, тиигээд даляа дарбайлган хэлэбэ гэнэ: “Үгы ха даа, нүхэр турлааг, гурбан зуун жэл соо зоболго эдижэ ябанхаар, нэгэ дахин халуун шуһа һороошом дээрэ байна даа, саашаа юун болоноб, бурхан мэдэнэ бэзэ!”.

 

Гараар бэшэ, ураар хүшөө өөртөө

 

бодхоогооб,

 

Газардахагүйл тэндэм зоной үер замууд,

 

Александрийска баханаһаа дээгүүр

 

толгойгоо

 

Абан омогоор үргэбэ ябууд.

 

Үгы, үхэн барагдахагүйб -

 

оюун сэдьхэлни

 

Үнэһэн тоборог хүүрһээмни

 

үлүү наһалха, -

 

Алтан дэлхэйн үргэндэ гансаханшье

 

шүлэгшын

 

Амиды үлэтэр суутай байхаб.

 

Агуу Русиин аажамаар һураг суумни

 

тарахал,

 

Али бүхы хэлэн дээр алдар нэрым

 

дурдахал...

 

Мүнөө зэрлиг тунгусшье,

 

славян омог ашашье,

 

Мүн финнүүд, талын хани хальмагшье.

 

Хурса уран үгөөр ухаа сэдьхэл

 

һэреэһээрээ,

 

Хархис үедэ Эрхэ сүлөө магтаһаараа,

 

Зобон унан тэмсэгшэдтэ

 

хайра эриһээрээ

 

Зондоо хүндэтэй байхаб наһаараа.

 

Уймар мууларһаа айнгүй,

 

ямба зэргэ һанангүй,

 

Уран дуумни, бурханай зарлигаар

 

ябаарай,

 

Хардалга, магтаалшье ойндоо

 

хадуужа ябангүй,

 

Хара тэнэгтэй бү арсалдаарай.

 

ҮБЭЛЭЙ ХАРГЫ

 

Бурьяа манан соохонуур

 

Бугааг һара гаража,

 

Уйтай байһан тала руу

 

Уйдхар туяа адхана.

 

Үбэлэй хажар харгыгаар

 

Үреэ гурбан гүйлдэнэ,

 

Хонхын абяан жэгдэ аад,

 

Хашартайгаар жэнгирнэ.

 

Замшын ута аялгаһаа

 

Түрэл юуншьеб дуулдана:

 

Зугаа сэнгээнш гээшэ гү,

 

Зүрхэнэйш уя хэбэртэй...

 

Дүтэ гал, гэрш гэжэ үгы...

 

Дүлии балай, саһан хүр...

 

Дармал модод гансахан

 

Дайралдана хаа-яахан.

 

ДУХАРАЙН ДУУН

 

Дуун хүхеэн юундэ намхабаб?

 

Духарайн аялгаар дунгиныт,

 

Инаг дуратай эдир һамгад,

 

Илдам басагад мэндээн ханхиныт!

 

Халима дүүрээр аягалыт!

 

Архиин дүлэндэ,

 

Аягын гүндэ

 

Хадамай бэһэлиг хаялыт!

 

Уухаяа дээшэнь нэшэлдүүлэн тонгой!

 

Уралал, эрдэм мандаха болтогой!

 

Гэгээн наран, гэрэлээ сасыш!

 

Үүрэй толоной гиихэ туяанда

 

Өөхэн дэнгүүд залиран мүхэдэг,

 

Сэдьхэл эрдэмэй мүнхэ наранда

 

Сэсэрхүү тэнэгүүд һарган үхэдэг.

 

Мунхаг харанхы һалан ошоһой,

 

Мүнхэ наран мандаха болтогой!

 

 

СИБИРЬ ТЭЭШЭ

 

Сибириин уурхайн гүн соогуур

 

Сэдьхэлдээ омогтой тэсэгты.

 

Хосорхогүйл уйтай ажалтнай,

 

Холын үндэр бодолтнай.

 

Газар дорохи найдалнууд

 

Гай уршагай эгэшэшье һаа,

 

Зосоотнай баяр түрэхэл,

 

Зориһон сагтнай ерэхэл:

 

Сүл каторгын нүхэндэ

 

Сүлөөтэ дуунайм хүрэһэндли,

 

Хаалта дабан, танай зүрхэндэ

 

Хани дуранууднай хүрэхэл.

 

Түмэр гэнжэнүүд таһаржа,

 

Түрмэ шоронууд бутаржа,

 

Эрхэ сүлөө баярлан угтахал,

 

Эльгэн аха дүүнэртнай

 

Эритэ мэсытнай барюулхал.

 

ЧААДАЕВТА

 

Даруу алдар, дуран, найдалда

 

Дашууржа удаан ябаагүйлди,

 

Эдир наһанай элдин зугаа

 

Эртын манан, зүүдэндли һалаа;

 

Хархис засагай хабшалта зүршэн,

 

Халуун сэдьхэлэйнгээ ханалаар

 

Эсэгэ оронойнгоо уряал тэбшэн,

 

Этигэл хүсэлнай үшөөл бадарһаар.

 

Илдам дүүхэйдэ дурлаһан хүбүүнэй

 

Инагаа хүлеэжэ ядаһан мэтээр,

 

Үргэн ехэ нангин сүлөөгэй

 

Үе сагые хүлеэнэлди ехээр.

 

Сүлөөе зүгнэн байһан хадаа,

 

Зүрхэнэйнгөө сохилон байһан сагта,

 

Энхэ хүсэлэйнгөө арюун шунал

 

Эсэгэ орондоо зорюулая!

 

Этигыш, нүхэр: хэзээш ерэхэл

 

Эрхэ сүлөөгэймнай золто одон,

 

Эхэ Росси нойрһоо һэрихэл,

 

Эзэрхэг засагай эбдэрхэй дээгүүр

 

Манай нэрэ мартангүй бэшэхэл!

 

Цэдэн Галсановай оршуулганууд

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Намжилма БАЛЬЖИНИМАЕВА толилолгодо бэлдээ

  1. 5
  2. 4
  3. 3
  4. 2
  5. 1

(2 голоса, в среднем: 5 из 5)