“Эхэ нютагайм агууехэ һүлдэ” (Великие духи прародины) гэһэн эхирэдүүдэй түрүүшын фестиваль Кабанскын аймагай Корсаково һууринда болобо. Буряад Уласай Баргажанай, Хурумхаанай, Хэжэнгын аймагта ажаһуудаг эхирэд буряадууд, Үбэр-Байгалай Агын тойрогой, Эрхүү можын Усть-Ордын тойрогой түлөөлэгшэд, Дулаан, Хадалаа, Оймуур, Корсаково һууринуудай ажаһуугшад эхирэдүүдэй найр нааданда буужа ерэбэ.
Корсаковын һургуули соо “Эхириты в этнической Бурятии: история и традиционная культура”-“Буряад ороной эхирэдүүд: түүхэ ба соел” гэһэн түлэбөөр дүхэриг шэрээ болобо. Буряад Уласай соёлой сайд Т.Г.Цыбиков, Арадай Хуралай депутат Б.Н.Ботоев, “Эхирэдүүдэй нэгэдэл” бүлгэмэй түрүүлэгшэ Ж.М.Абзаев гэгшэд бултаниие Эхирэдүүдэй фестиваль-наадаар амаршалба. Дүхэриг шэрээ дээрэ М.Хангаловай нэрэмжэтэ үндэһэн музейн директор Т.А.Бороноева “Буряадай заншалта хубсаһан: түүхын-соелой баялиг” гэһэн ном тухай, нютаг-нютагай буряад хубсаһан анхан ямар байгааб гэжэ музейн мэргэжэлтэдэй шэнжэлгэ хэһэн тухай, хубсаһануудые тэрэ зандань оёһон тухайгаа, шэнжэлгэнүүдээр гэрэл зурагуудтай ном хэблүүлһэн тухайгаа хөөрэбэ. Эрдэмтэн С.Г.Жамбалова буряадуудай угай бэшэг тухай, Н.Х.Доржиева баргажан хубсаһан тухай, Э.В.Бармит худара буряадуудай зөөдэл тухай һонин элидхэл хэлэбэ. А.В. Дымчикова “Баргажанай эхирэдүүдэй заншалта хубсаһан” гэһэн түлэбөөр буряадаар элидхэл хэхэдэнь урмашамаар байгаа.
Сурхарбаанай шугы гэжэ газарта уг бүхэн: абзай, шоно, хайтал, галзууд угайхин өөр-өөрын гэр табиба. Гэрэй газаа сэргэ бодхоогдоотой, тугууд намилзана, угай суута хүнүүдэй гэрэл зурагууд намтартаяа дэлгээгдээтэй, хүндэмүүшэ эхирэд улад зон айлшадаа хүндэтэйгөөр угтажа абаад, элдэб янзын эдеэ хоолоор, һүнэй архяар хүндэлнэ. Хэнэй гэртэ эгээн гоёор дуулааб, эгээн амтатай эдеэ бэлдээб, эгээн һайханаар юрөөл табяаб гэжэ элирүүлхын тулада шүүгшэд уг бүхэнэй гэртэ орожо сэгнэлтэ табина. Хайтал угайхид загаһанай мяхаар 33 янзын эдеэ бэлдээд, гоёхоноор шэмэглэн табяатай эдеэн бүхэниие нэрлэжэ харуулна: омоли, сурхай, хэлтэгэнэ, һэлбэрүүһэн, ялаагана, хөөлэнтии үшөө элдэб загаһа булаад, шараад, дабһалаад бэлдэһэн эдеэн.
Загаһанай мяха татаад сурхайн хото соо хээтэй эдеэн, хаб загаһанай дабһалһан өөхэн гэхэ мэтэ наһан соогоо эдижэшье үзөөгүй, загаһанай тиимэ эдеэн байдаг юм гэжэ дуулаашьегүй би ехэл гайхабаб даа. Бүхы юумэ буйлуулжа шадаха ямар бэрхэ хүнүүд байдаг юм гэжэ гайхааб. Хайтал угтанай дуунуудые соносожо, юрөөл үгэнүүдые шагнажа, ёохор хатархые хаража тон ехэ гоёшоогооб. урхарбаанай шугы гэжэ газарта уг бүхэн: абзай, шоно, өөрын гэр табиба. Гэрэй газаа сэргэ бодхоогдоотой, тугууд намилзана, угай суута хүнүүдэй гэрэл зурагууд намтартаяа дэлгээгдээтэй, хүндэмүүшэ эхирэд улад зон айлшадаа хүндэтэйгөөр угтажа абаад, элдэб янзын эдеэ хоолоор, һүнэй архяар хүндэлнэ. Хэнэй гэртэ эгээн гоёор дуулааб, эгээн амтатай эдеэ бэлдээб, эгээн һайханаар юрөөл табяаб гэжэ элирүүлхын тулада шүүгшэд уг бүхэнэй гэртэ орожо сэгнэлтэ табина. Хайтал угайхид загаһанай мяхаар 33 янзын эдеэ бэлдээд, гоёхоноор шэмэглэн табяатай эдеэн бүхэниие нэрлэжэ харуулна: омоли, сурхай, хэлтэгэнэ, һэлбэрүүһэн, ялаагана, хөөлэнтии үшөө элдэб загаһа булаад, шараад, дабһалаад бэлдэһэн эдеэнүүд.
Загаһанай мяха татаад сурхайн хото соо хээтэй эдеэн, хаб загаһанай дабһалһан өөхэн гэхэ мэтэ наһан соогоо эдижэшье үзөөгүй, загаһанай тиимэ эдеэн байдаг юм гэжэ дуулаашьегүй би ехэл гайхабаб даа. Бүхы юумэ буйлуулжа шадаха ямар бэрхэ эхэнэрнүүд байдаг юм бэ гэжэ гайхааб. Хайтал угтанай дуунуудые соносожо, юрөөл үгэнүүдые шагнажа, ёохор хатархые хаража тон ехэ гоёшоогооб.
Бүхэ барилдаан, һур харбаан, шагай нааданай мүрысөөнүүд болобо. Жаахан үхибүүдтэ шагай нааданай дүрим хөөрөөд, яагаад наадахаб, яагаад мэргээр харбахаб гэхэ мэтые харуулжа бага балшар наһаяа дурсан уярбаб.
Корсаково һууринай Соёлой байшан соо уг гарбай бэшэг, угай һарбаалжан хэн һайн мэдэхэб гэһэн сэдэбээр урилдаан болобо. Нэгэшье һууха сүлөө һуури байгаагүй. Энэ үйлэ хэрэг олон зоной анхарал тон ехээр татаба. Олон хүнүүд эдэбхитэйгээр асуудал табина, нэмэжэ юушьеб хэлэнэ.
Эхирэд, Булагад, Буура һэнгэлдэр, Балтай, Борсой, Ашабагад, Хайтал угууд тухай элидхэлнүүд хэгдэбэ.
Алдар суута Бадмаханда Аюшеевагай дуу дуулахадань, ямараар хүнүүд эльгээ хүмэрин шагнана гээшэб! Жэгтэй гоёор жэнхэни буряад дуугаа дууладаг дуушан! Тайзан дээрэһээ буухадань, арад зон тойрошоод, юуб даа асууна, гэрэл зурагта буулгана, зарим зүрхэлһэн хүнүүд тэбэринэ. Бадмаханда арад зондоо ямар хүндэтэй гээшэб! Бадмаханда тойроод байһан зон олондо бултанда хүндэлэн хандажа, буряад эхэнэрэй һайхан зангаар энеэбхилэн байгаа һэн. Арад зоной сэдьхэлэй үгэнүүдтэ баярлажа, олоной хэшэг буянда хүртэжэ, үреэлэй һайхан үгэнүүдтэ уяржа байхыень хараад, миниишье зүрхэн хөөрэшэнэ.
Хэжэнгын аймагай Загастайн уран бүтээлшэд гоё дуугаа, хатараа харуулба. Олоной магтаалда, альга ташалганда хүртэбэ. Гоёнууд дуунуудайнь аянга доро хүнүүд хатарна.
Найр нааданда ерэһэн айлшадай эхирэд хубсаһаа үмдэһэн байхадань ямар нюдэндэ урин гээшэб, гоёор харагдана гээшэб! Олоороо дуутай шуутайгаар ёохордобобди. Залуу хүгшэн илгаагүй хатарбабди. Найр нааданай дүгнэлтэ боложо, олон зон мүнгэн шанда, грамотануудта хүртэбэ. Бултантай адли илагшадые амаршалжа альгаа ташажа, баяраар халиһан олон зоноор дуу дуулажа, буряадаараа юрөөл хэлэхэдэнь, бултантай суг хамта “Яалай!” гэжэ дэмжэжэ байхада ямар гоё, ямар урмашамаар гээшэб.
Эхирэдүүдэй удаадахи найр наадан Баргажанай Улан нютагта болохо юм.
