Хабарай амин амисхаалаад, наранай элшын дулааханаар шаража эхилһэн үедэ, 1938 оной апрелиин 13-да шад байса шангаханаар шааяса хашхарһаар буряад арадай алдар суута хүбүүн, ирагуу найруулагша Даши Цыретарович Дамбаев түрэһэн юм.
“...ДУУЛАН ЯБАХАА ЭНДЭ ТҮРӨӨ ҺЭМ, ДУУШАН ХЭЗЭЭШ БАЙХАЛБИ...”
Эхын хэбэлһээ тэршэлэн түрэхэдэнь, аба эжы хоёрынь хүри улаахан хүбүүгээ сайбалзама сагаахан хонин хушалга соо мансылжа, гал гуламтаяа дэгжээхэ, зулаяа бадарааха, уг удамаа үргэлжэлүүлхэ хүбүүн түрөө гэжэ баясан баярлажа, уяран бөөмэйлжэ байһан юм даа. Үлгы дээрэнь тонгойходоод, хүбүүнэйнгөө зулайень үндэжэ, үдэшын утада эжын гүнгэнэн аялһан ая гү, али хүбүүгээ үбсүүндээ няажа энхэрэн, баяраар халин түшэгэнэһэн абын зүрхэнэй сохисо гү, Ханда эгэшынь урал дээрэнь задарһан урихан миһэрэл гү, али Харгана нютагайнь тахилгата Алтан уулаһаа үлеэһэн һэбшээнэй шэбэнээн гү даа – булта өөрсэ ондоохон, дорюун дошхон бишыхан Дашын уян сэдьхэлдэ, эльгэ зүрхэндэ, ой ухаанда шэнгэн дэбтэжэ,
ирагуу аялгынь мүндэлхэ заяанда сог зали, хүсэл зориг, нэмэри нэмэлтэ болоһон бэлэй шуу.
Хурамша нагасанартаа айшалхадаа, Янгаажанай тала, Олоной обоо, Ноён уула, Хангай уула, Тоором нуур, Хүхэ Зүрхэн, хүйһөө булуулһан тоонто Харганаагай хангал үнэр түрүүшын шүлэгүүдээ зохёон буйлуулхадань үлхөө холбоон болоо бэлэй даа. Ханда эгэшынь “суута болоһон шүлэгүүдээ Даша ходол гүнгэнэн байгша һэн” гэжэ дурсамжаһаа бодоходо, поэт дуунай аянгашье зохёодог, зураг зурадаг байһан, үшөө эдирхэн наһанһаа Сергей Есенинэй, Александр Пушкинай, Михал Лермонтовэй шүлэгүүдые сээжээр мэдэдэг байһан, уран гоёор, торьдиһогүй уншадаг байһан, гүн ухаанай гүнзэгые багтааһан шүлэгүүдынь дахин-дахин уншахадаа, поэт үндэр соёлтой, өөрынгөө талаан бэлигээ задалха шадабаритай, оюун ухаагаа хүгжөөн нээхэ бодомжолтой ябаһан хүн байгаа гэжэ тэмдэглэмээр.
“Сэлэнгэ” гэжэ дуунайнь һаяхан мүндэлөөд байхада, Даши Цыретарович Сэсэг Цымпиловна ханитаяа Даширабдан Одбоевич Батожабайнда олон нүхэдтэеэ айлшалаа һэн. Тиихэдэ би поэдэй “Сэлэнгэ” дуугаа дуулахыень шагнаа һэмби. Дуулахадааш бэрхэ, һайхан хоолойтой, шүлэгүүдээш зали бадармаар уншадаг поэт зандан залуу наһандаа ябаа бэлэй даа. Амидыдань хараһан, шүлэг уншахыень шагнаһан хүнүүд мүнөө хомор ааб даа. Зарим ябууд дундаа зохёоһон шүлэгүүдынь саарһан дээрэ буулгажа абтангүй, хананхалагдангүй үлэшэһэн гү даа гэжэш һанагшаб. Манай Ага нютагаар айшалаа һэн. Би тэрэ үедэ "Агын Үнэн" гэжэ газетэдэ ажаллажа байгаа бэлэйб. "Агын Үнэнэй" ахамад редактор Борис Рабдано минии түрүүшэ нүхэр Николай Бальжинимаевта, тиихэдэ тэрэ "Агын Үнэнэй" харюусалгата секретаряар хүдэлжэ байгаа, "гэртээ абаашаад айлшалуулагты гээ бэлэй". Бэлиг талаантай, суута поэт Даши Дамбаев манайда гурба хоноо һэн. Һайханаар дуу дууладаг, шүлэгөө аргагүй ордоһотойгоор, онгоо оруулһан юм шэнги уншадаг хүн байгаа һэн даа. “Урагшаа, минии поезд!”, “Байгалай долгид” гэһэн шүлэгүүдээ поэдэй уншахань шэхэндэ мүнөөшье дуулдаһан шэнгеэр һанагдана. Ямар баян үгэнүүдые оложо уран шүлэгөө поэт зохёогооб даа!
Буряад яруу найрагай булжамуур гэжэ алдаршаһан суута Даши Дамбаев амиды ябаа һаа, 75-ай алхалжа ябаха һэн. Оройдоол 37 наһан дээрээ наһанһаа нүгшэһэн байна. Энээхэн богонихон наһан согоо ямар ехэ юумэ бүтээгээ гээшэб... Базыр Цырендашиевтай хоюулан зохёоһон «Түрүүшын дуран” гэжэ дууниинь буряад эрхим дуунуудай жасада эгээн дээрэ байхал ёһоороо байна. Дуран тухай энэ дуунай дээдэ тээ шүлэгэй талаар, хүгжэмэй талаар хэн юу зохёогооб? Хэлыт. Ямар гүнзэгы удхатай үгэнүүд гээшэб, хүнэй сэдьхэл доһолгомо хүгжэм гээшэб...
“...Дуулан ябахаа эндэ түрөө һэм, дуушан хэзээш байхалби...” гээд шүлэглэһэн “Сэлэнгэ” дуун, “Буряад ороной соло”дуунуудынь Буряад ороноо, түрэһэн тоонто нютагаа магтан дуулаһан аялга дуунайнь үнэхөөр дээжэ мүн!
БУРЯАД ОРОНОЙ СОЛО
Элдин сагаан дэлхэй дээрэ
Элүүр энхэ, солбон солгёон,
Этигэл дүүрэн, хүсэн түгэс
Ажаһууха
Арюухан лэ!
Дуулим талынгаа һайханиие
Дуулан, магтан,
Жабхалантайб,
Жаргалантайб!
Элдин ногоон дэлхэй дээрэ
Эмниг хүлэг хазаарлажа,
Эрын соло дээшэнь үргэн,
Ажаһууха
Арюухан лэ!
Дуулим талынгаа һайханиие
Дуулан,магтан,
Жабхалантайб,
Жаргалантайб!
Элдин шаргал дэлхэй дээрэ
Элшэ гэгээн наран доро
Эжы, абын юрөөл түхөөн
Ажаһууха
Арюухан лэ!
Дуулим талынгаа һайханиие
Дуулан, магтан,
Жабхалантайб,
Жаргалантайб!
Майн 12-то Даши Дамбаевай түрэһөөр 75 жэлэй ойн баярта зорюулагдаһан концертдэ оперо болон баледэй театрай тайзан дээрэ театрай гол дуушадай “Буряад оронойм соло” гэжэ дуу дуулахадань, эршэ хүсэтэй, дорюун солгёон, хонгёо хурса энэ дуунай үгэ бүхэниинь, мүр бүхэниинь, Базыр Цырендашиевай хүгжэм бидэнэй һүр һүлдэ зоригжуулан, эльгэ зүрхыемнай шэмшэрүүлэн, сэдьхэлдэмнай сэсэг бадаруулан байгаал даа!
Буряад арадай, буряад хэлэнэй, буряад дуунай байһан сагта буряад арадай гайхамшаг хүбүүдэй нэгэн Даши Дамбаевай алдар нэрэ хэтын хэтэдэ, үеын үедэ мартагдахагүй, мүнхэ дурасхаал болон зула шэнги бадаржа байха!
Спонсор публикации Доска объявлений ""
