Буряадай алдарта уранзохёолшо Даширабдан Батожабайн түрэhөөр 95 жэлэй ойдо зорюулагдаhан "Минии уг гарбал" Интернет-конкурсдо.
Номинаци: Эрхим угай һарбаалжан
Зандан Цыренжапов, Яруунын аймагай Нарhатын дунда hургуулиин 9-хи классай hурагша.
Yни холын сагhаа үе дамжан угаймнай домогууд ерээ. Yе хадаа нэгэ элинсэг хулинсагтай бүлэг, нэгэ түрэлэй зон болоно. Харин уг гээшэ хүнэй гарбал, унги, эхин. Элинсэг, хулинсаг болбол хэдэн үеын урдахи үбгэ эсэгын угай хүн.
Урдань уг гарбалаа мэдэхэгүй хүн байгаагүй, юундэб гэхэдэ үхибүүдээ бага наhанhаань долоон үе хүрэтэр тоолуулжа hургадаг hайхан заншал байгаа. Yхибүүн тогтон торонгүй хургаа даража байгаад, долоон – арбан үе хүрэтэр тооложо, нэрлэжэ шададаг hэн. Эсэгэ хүн сэдьхэл баян, хүндэтэй зон болон ябадаг байhан.
Эсэгын угаар түрэл гарал зон мяхан түрэл болодог. Абын эсэгэ үбгэн аба болоно. Yбгэн абада аша хүбүүд амтатай гэhэн үгэ бии. Энэ 3 – дахи үе болохо, саашань тоолобол, ашаhаа гуша, гушаhаа дүшэ гээд нэрлэгдэнэ.
Би Зандан 9– дэхи ангиин Нарhатын нэгэдэхи дунда hургуулиин hурагша болоноб. Би хадаа Солбоной хүбүүн, Yбгэн аба Жалсандоржын аша, Yндэр Yбгэн абын гуша, хулинсаг Цыренжабай дүшэ болоноб. Энээн тухай угай бэшэг, угай hарбаалжан харуулна. Долоон үе тооложо нэрлэбэл, иимэ байна. Хулинсаг – Бадла, Бадлын Жамса, Жамсын Цыренжаб, Цыренжабай Норбожамсо, Норбожамсын Жалсан – Доржо, Жалсан – Доржын Солбон, Солбоной Зандан.
Моотхон харгана угай Цыренжабай Норбожамсатан Хангир нютагта түбхинэн hууhан намтартай. Залуу наhанhаа хамтын ажал байгуулха, колхоз эмхидхэлгэдэ оролдоhон, өөрынгөө хубита оруулhан габьяатай.
Түбшэн даруу зантай, ажабайдалаа дүүрэн хамгаха дүй дүршэлтэй, хожом холые бодохо ухаатай хүн байhан. Төөдэй болохо Һама Очировна Норбожамса Yндэр аба хоер басаган хүбүүн хоерые үндылгэжэ, хүнэй зэргэ хүнүүд болгоhон.
Төөдэй уран гартай, буряад хубсаhа, тэрлиг, дэгэлнүүые, малгай, гутал – бултыень уран наринаар оёдог, гоёодог hэн. Мүнөөшье оеhон юумэниинь хадагалаатай байдаг. Һама Очировнагай түрэhэн эсэгэ мүнгэн дархаша, алта мүнгөөр эхэнэрэй гоеолто, hиихэ, бэhэлиг, эрэшүүлэй хутага, гааhа гэхэ мэтэ зүйлнүүдые бүтээдэг байhан. Эсэгынгээ уран гарай эди шэди ехэ басаган Һама абаhан гэжэ ойлгоноб. Буряад орон соогоо мэдээжэ болоhон Раднаев Шираб – Жамсо Дондокович уран зурааша, онсо шэнжэтэй зурагуудые зурадаг. Энэ хүмнай төөдэйн дүү Дондог нагасын хүбүүн болоно. Угай үшөө олон үеын зондо хүртэхэ байха гэжэ найдагдана.
Минии Yбгэн аба Жалсан – Доржо Норбожамсуевич 1946 ондо түрэhэн, 70 наhанай дабаанда хүрэжэ ябана. Түрэл hргуулидаа пионер, комсомолой гэшүүн, спортын нааданда эдэбхитэй, шуран хүн байгаа. Колхоздоо механизатор мэргэжэлтэй хүдэлжэ, түрэл ажахын хүгжэлтэдэ өөрынгөө дүй дүршэлөө дээшэлүүлhэн, амжалтануудые туйлаhан намтартай. Мүнөө үень наhанай амаралтада хүгшэн эжытэй хүнгэн hуужа байна даа. 6 хүүгэдые (4 хүбүүн, 2 басаган) үндылгэн hургажа, дээдэ hургуулинуудые дүүргүүлжэ, гэр бүлэтэй, ажал хүдэлмэритэй болгоhон габьяатай. Хүндэтэй хүгшэн аба, нагаса баабай, ашанар, зээнэрээ тойруулан, эрхэлүүлэн байдаг.
Хүгшэн эжы Гыма Базаржаповна багша мэргэжэлтэй, 45 жэлэй туршада түрэл hургуулидаа ород хэлэ ба литература заажа, олон тоото hурагшадые ажабайдалай харгыда гаргалсаhан намтартай. «арадай гэгээрэлэй отличник» гэhэн үндэр нэрэ зэргэтэй, олон Хүндэлэлэй грамотанууд ажалайнь амжалта гэршэлнэ. Мүнөөшье hанаа амар гэртээ hуунагүй, газета болон журналай хуудаhануудта очерк, статьянуудынь гаража байдаг.
Минии эсэгэ Солбон Жалсандоржиевич – гэр бүлын тээли хүбүүн. Номгон даруу зантай, сагаан сэбэр сэдьхэлтэй, hайн hанаатай аба. Милициин ажалда хүдэлhэн, капитанай нэрэ зэргэдэ хүртэhэн, мүнөө Нарhатын 1-хи hургуулида хүдэлнэ.
Эжымни Гэрэлма Цырендоржиевна багша мэргэжэлтэй. Энэ hургуулида ород хэлэ ба литература заана. Шударгы, эдэбхитэй бэрхэ багша гэжэ магтуулжа, ажалдаа амжалтануудые туйлажа хүдэлдэг.
Эсэгын аха гү али дүү эрэшүүл абганар, эгэшэ дүүнэр абга абгайнууд али абга эгэшэнэр болоно.
Би 3 абганартай, 2 абга эгэшэнэртэй баян тYрэлтэй хYн байнаб. Ехэ абга Амгалан Жалсандоржиевич ба Долгорма Цырендоржиевна нүхэрынь – багшанар. Тайлуудай юрэнхы hургуулида хүдэлдэг. Долгорма Цырендоржиевна – hургуулиин директор. Дунда абга – Согто Жалсандоржиевич – сагдаа, Улан – Удэ хотодо ажаhууна. Нүхэрынь Ася Васильевна – багша, техникумэй даргын орлогшо.
2 абга эгэшэнэр баhал багша мэргэжэлтэй. Ехэ абга эгэшэ Оюна Жалсандоржиевна эхин классай багша, олон жэлдэ хүдэлжэ, дүй дүршэлтэй, ажалдаа дуратай, олон үхибүүдые үзэг бэшэгтэ, тоодо болон зураг зуралгада hургажа, бэрхэ hурагшадые дунда hургуулиин шабинар болгон табидаг. Хүбүүн басаган хоеройнгоо «гарынь ганзагада, хүлынь дүрөөдэ» хүргэнхэй. Аша хүбүүн Тамир, зээ басаган Арюна нагаса, хүгшэн эжыгээ баярлуулжа, хүхеэжэ байна.
Дунда абга эгэшэ Дашима Жалсандоржиевна буряад хэлэ бэшэгэй багша, техникумдэ Улаан –Удэ хотодо хүдэлнэ. Хүбүүн басаган хоертой.
Бага абга Пурбо Жалсандоржиевич – технолог мэргэжэлтэй, мүнөө үень Яруунын аймагай спортын ба залуушуулай таhагай даргын орлогшын уялгатай хүдэлнэ.
Түрэhэн аха дүү хүбүүдэй үри хүүгэд үеэлэ болодог. Амгалан, Согто абганарай басагад, хүбүүд болон би, минии дүү Мэргэн үеэлэнэр гээшэбди. Хододоо үелжэ, нүхэсэжэ, хөөрэлдэжэ, бэе бэедээ гамтай, хүндэтэй ябаха гэhэн удхатай. Харин абга эгэшэнэрэй үхибүүд бүлэ зээнэр болохо.
Гансаhаа газар дүүрэхэ гэhэн үгэ тон зүб. Ганса хүбүүн үбгэн аба Жалсандоржо үнэр баян боложо, гэрэй дүрбэн углуу мэтэ 4 хүдэр хүбүүтэй, үхэрэй 2 эбэр шэнги 2 hайхан басагатай, 3 бэритэй, 2 хүрьгэнтэй, 6 ашанартай, 4 зээтэй, 2 зээнсэртэй жаргалтай, хүндэтэй үбгэн аба, нагаса баабай болоно даа.
Иигэжэ гγнзэгыгѳѳр угайнгаа бэшэг шэнжэлхэдээ, уг омогтомнай ямар урашуул, ухаатан, сэсэшγγл, эмшэд, дархашуул, дуушад, зураашад байжа болоо гээшэб гэжэ элирγγлнэ.Саашадаа ѳѳhэдѳѳ эхэ эсэгэ болоходоо, угайнгаа суута зоной жэшээ дээрэ γхи хγбγγдээ хγмγγжγγлхэ болонобди. Иигэжэ угай hагабша таhалдуулангγй γргэлжэлγγлхэ гээшэ хэды hайхан бэ! Тиимэhээ 2008 ондо «Эдир Гэсэр ба Дангина» гэhэн мүрысөөндэ хабаадажа, 1-дэхи hуурида шагнагдажа, Улаан – Үдэ хото ерэжэ угайнгаа түүхэ хөөрэжэ шагнагдаhан байнаб. Эжы абамни намда иигэжэ хэлэдэг:
Угаа hайнаар мэдэхэ;
– уг гарбалаа саашань γргэлжэлγγлхэ;
– тγрэл гаралаа мэдэхэ;
– угайнгаа бэшэг шэнжэлхэ;
– уг гарбалаа гутаахагγй гэжэ оролдохо;
– буряад хэлэеэ гγнзэгыгѳѳр шудалха;
– ёhо заншалаа hэргээхэ.
– долоон γе соо хγн тγрэл зандаа ябадаг
– Эхэ эсэгынгээ уг гарбалые мүнхэдөө мэдэжэ ябаха,
– үндэр нэрыень дээшэнь үргэхэ хэрэгтэй.
Би угайнгаа түүхын улам хүгжэжэ, баяжажа, үнэр болохыень үреэнэб, өөрынгөө зүгhөө бултандань баяр жаргал хүсэнэб.
