Намжилма Бальжинимаева
Многократный победитель конкурсов веб-проектов в поддержку и развитие бурятского языка, сохранение традиций и культуры бурят-монгол.
Агууехэ уранзохёолшо, драматург, кино найруулагша Даширабдан Батожабайн
түрэһөөр 95 жэлэй ойдо зорюулагдаһан "Минии уг гарбал"-"История моего рода"
Интернет-конкурсдо.
Уг гарбалай һарбаалжан номинаци.
Буряадай Үндэһэ яһатанай 1-дэхи лицей-интернадай 10 "А" классай һурагшад.
Хүтэлбэрилэгшэ: Дабаева Дари Цырендоржиевна, Буряадай республикын Үндэһэтэнэй 1-дэхи лицей-интернадай 10«а» классай хүмүүжүүлэгшэ.
«Угаа мэдэхэгүй хүниие
Уhан дээрэhээ гал эдихэ,
Түрэл ѳѳ мэдэхэгүй хүниие
Тэмээн дээрэhээ нохой зууха…»
(Буряад арадай сэсэн үгэ)
Угай бэшэг хадаа уг изагуур, уг угсаагаа жагсаан бэшэжэ, үе уламжалан хадагалжа үргэлжэлүүлдэг түүхэ бэшэг болоно. «Угаа мэдэхэ, нютагаа, арадаа хүндэлхэ мэдэрэлтэй хүн найдамтай» гэжэ уран зохёолшо Доржи Эрдынеев дэмы бэшээгүй, hургуулияа дүүргээд, ажабайдалай үргэн ехэ харгы замда гарабашье, түрэhэн нютаг, хамта үдэhэн үетэн нүхэд, уг гарбал мартагдадаггүй ха юм даа. Тиимэ хадань хэлэеэ үргэжэ, уг гарбалаа мэдэжэ ябаха гээшэ hайн хэрэг болоно. Илангаяа мүн ѳѳ сагта залуушуулда хара багаhаань уг гарбалай удхые ойлгуулхада, тэдэнэр ябан ошон ѳѳ hэд ѳѳ hонирхон гүнзэгыг ѳѳ р шэнжэлжэ, уг омогтомнай ямар урашуул, ухаатан, сэсэшүүл, эмшэд, аргашад, багшанар, дархашуул, холые хараха мэргэшүүл, уран зохеолшод, дуушад, зураашад байжа болоо гээшэб гэжэ бэдэрхэ, элирүүлхэ болоно. ѳѳ hэд ѳѳ эхэ эсэгэ болоходоо, угайнгаа суута зоной жэшээ дээрэ үхи хүбүүдээ хүмүүжүүлхэ. Тэдэнэрынь ээлжээндээ мүн лэ саашань үргэлжэлүүлэн дамжуулха.
Ямаршье яhанай хγн хадаа тγрэл нютаг, гал гуламтаяа, хаанашье холын нютаг ороноор ябабашье, бага балшар наhанhаань тэнжээhэн, γргэжэ бодхооhон, гарыень ганзагада, хγлыень дγрѳѳ дэ хγргэhэн нютагаа, тγрэл гаралаа hанажа ябадаг. Тγрэл нютаг, тγрэл арад, тγрэлхи хэлэнhээ γлγγ юумэн хаанашье байдаггγй, олдодоггγй. Эжын хэлэн дээрэ х ѳѳ рэлдэхэ ёhотойбди.
«Уян hайхан буряад хэлээрээ
Урин з ѳѳ лэхэн ѳѳ р хэлэжэ hураял,
Уг изагуураа, удха заяагаа
Улам сэгнэжэ, γргэн ябаял!
Хγн бγхэн ѳѳ рынг ѳѳ уг гарбал мэдэхэ ёhотой гэжэ бултанда мэдээжэ. Энэ hайхан заншал hэргээн, бидэ уг гарбалаа шэнжэлхэ ёhотойбди. Буряад зон уг гарбалаа адагынь 7 γе хγрэтэр мэдэхэ, тоолохо, γе мγсэ дээрээ харуулжа шадаха ёhотой. Тиимэhээ «Булагаа шэргээhэн нютаг – нютаг бэшэ, угаа алдаhан хγн – хγн бэшэ» гэhэн арадай сэсэн γгэ бии.
Ушарбай нютаг тоонтотой,
Баатаржаан харгана угай.
Снежана
Хурса хутагатай,
Хурдан моритой,
Худанса шарайд угай.
7 γе болоходо, манай буряад арад γе таhарна гэдэг. Юундэб гэхэдэ, эндэ долоон γеh ѳѳ эхилээд, тγрэл бэшэ болоно. Долоон γе соо эдэ хγнγγд хоорондоо тγрэл садамди гэжэ тоолодог байhан. Энэ долоон γе соо ѳѳ hэд хоорондоо айл болохые обто хоридог байhан. Хэрбээ ниилээ hаань, γхибγγдынь γбшэн γлбэр, ходо γбдэдэг, хожомоо урагшагγй хуби заяатай байдаг гэлсэдэг.
Мунсуй
Батуухай
Алаг
Харал
Арюна
Виктор
Иигэжэ угай бэшэг харахада, угаа hонин юм. Хγбγγтэ талые барижа, ямаршье угта угай модоной hарбаалжан зохёогдодог. Юундэб гэхэдэ, басаган хγн хγнэй хγбγγнэй уг залгадаг болоно.
Хγбγγн γри – ѳѳ рын
Хγбγγнэй хγбγγн -аша
Ашын хγбγγн – гуша
Гушын хγбγγн – дγшэ
Эсэгын аха дγγнэр – абганар
Эсэгын хγбγγдэй γхибγγд – γеэлэнэр
Yеэлэнэрэй γхибγγд – хаяаланар
Эсэгын басагадай γхибγγд – бγл ѳѳ лэнгγγд
Бγл ѳѳ лэнгγγдэй γхибγγд – бγлэнсэрнγγд
Ургажа байhан модон шэнги ганса γндэhэнhѳѳ hалбаран гараад, хэдэн олон аса hалаа боложо, олон тээшээ бадарна. Зариманиинь олоор пагсайн асатана.
Буряад арад зон олон сэсэн, мэргэн γгэнγγдтэй гэжэ бултанда мэдээжэ .
Гансаhаа газар дγγрэхэ
Уhан эрьеэ дахаха, уг тγγхээ дахаха.
Модоной γндэhэн газар доогуур, хγнэй γндэhэн газар дээгγγр
Угаа мэдэхэ- урданай ёhо
Хγн болохо багаhаа, хγлэг болохо унаганhаа.
Угаа уhанда хаяхагүй.
Нэрээ хухаранхаар, яhаа хухара.
Угаа мэдэхэгγй хγн – уhа танихагγй мал.
Тγрэлэй hайн наашаа гэхэ, тγрэлэй муу саашаа гэхэ.
Угаа мэдэхэгγй хγниие уhан дээрэhээ гал эдихэ, тγрэл ѳѳ мэдэхэгγй хγниие тэмээн дээрэhээ нохой зууха.
Дэгэл захатай, хγн ахатай.
Тγрэл зоной тγh ѳѳ нэгэн.
Yндэhэтэ модон хатахагγй, Yритэ зон хосорхогγй.
Нэрэеэ нэрлγγлхэ уг залгаламжалагша хγбγγн.
Эхэеэ hажааhан басаган бэрхэ, эсэгэеэ hажааhан хγбγγн бэрхэ.
Эрдэм олоhоноо бγ hайрха, элинсэг хулинсагаа hайрха
«Модоной γндэhэн газар доогуур,
Хγнэй γндэhэн газар дээгγγр».
Класстамнай гансашье манай Буряад обогтоной hарбаалжаниие γргэлжэлγγлhэн хγбγγд басагад бэшэ, харин Ород Ехэ арадаймнай угые тγл ѳѳ лhэншье хγбγγн бии.
Васиин уг гарбал бѳѳ мγргэлтэй нягта холбоотой. Угайнь бγхы бγhэтэйшγγл аргалха эди шэдитэй, гартаа эмтэй домтой зон байhан юм. Нагаса абань, Нимаев Василий Линхоевич бултанда мэдээжэ б ѳѳ , суутай баряашан байгаа. Бγхы буряад ороной ямаршье яhатан хандагша hэн гээд эжынь х ѳѳ р ѳѳ бэлэй. Ламанарай хэлэhээр, γбсγγндээ мэнгэтэй γхибγγндээ хγн боложо тγрэхэ гэhэн юм. Энэ хадаа х γ б γγ нэй эжы Нимаева Александра Васильевна болоно. Нагаса абынь нэрээр Вася гэжэ нэрлээ юм.
Иигэжэ гγнзэгыг ѳѳ р угайнгаа бэшэг шэнжэлхэдээ, уг омогтомнай ямар урашуул, ухаатан, сэсэшγγл, эмшэд, дархашуул, уран зохёолшод, дуушад, зураашад байжа болоо гээшэб гэжэ элирγγлнэ.Саашадаа ѳѳ hэд ѳѳ эхэ эсэгэ болоходоо, угайнгаа суута зоной жэшээ дээрэ γхи хγбγγдээ хγмγγжγγлхэ болоно. Иигэжэ угай hагабша таhалдуулангγй γргэлжэлγγлхэ гээшэ хэды hайхан бэ !.
Угаа hайнаар мэдэхэ;
- уг гарбалаа саашань γргэлжэлγγлхэ;
- тγрэл гаралаа мэдэхэ;
- угайнгаа бэшэг шэнжэлхэ;
- уг гарбалаа гутаахагγй гэжэ оролдохо;
- буряад хэлэеэ гγнзэгыг ѳѳ р шудалха;
- ёhо заншалаа hэргээхэ.
- долоон γе соо хγн тγрэл зандаа ябадаг.
- Эхэ эсэгынгээ уг гарбалые мүнхэдөө мэдэжэ ябаха,
- үндэр нэрыень дээшэнь үргэхэ,
Уг гарбалаар шэнжэлгын ажал ябуулhанаймнай hγγлээр класс соомнай
Хонгоодор = 7 (Бавасан, Валера, Суржана,Алина, Чойжи-Жансем, Бато-Жаргал, Аяна).
Эхирид = 9 (Норжима, Аюржана, Доржо, Дарима, Дари, Снежана, Вася, Илья, Арсалан).
Хори = 10 (Юмжана, Дулма, Соном, Бато, Ирина, Виндарья, Аюр, Жаргал, Мунко)
Хамниган = 1 (Серёжа)
Сартуул = 1 (Евгений)
Ашабагад – 1 (Арюна)
Булагад- 3 (Елена, Тимур)
Дуун « Хаанхинайл ааб?»
Хγгжэмынь: Д-Д.Жалсараевай
Yгэнь: Ч-Р.Намжиловай
Айдархан гансашни хаанхинайл ааб,
Алайрай, Боохоной гэжэ дуулааб.
Анханайнь нютагаар яахал гээбши,
Аглагхан зγрхые шагнышэ.
Сэбэрхэн дγγхэйшни Сэлэнгын аад,
Сэхэеэ хэлэдэггγй гэжэ дуулааб.
Сэлэнгын, Агын гγ яахал гээбши?
Сэдьхэлэйнь hайханиие сэгнышэ.
Баталhан гансашни Баргажанайл аад,
Бардамхан зантай юм гэжэ дуулааб.
Баргажан, Яруунаар яахал гээбши,
Баяртай согтойень сэгнышэ.
Буряадхан оромнай уужамхан даа,
Буусаараа илгараад яахамнайб даа.
Бууралхан аба эжын γлгы юм даа,
Бултанай жаргаха нютаг юм даа.
Уг гарбалаа шэнжэлэгшэд:
Аюржанаев Жаргал Тумэнович
Аюшеева Арюна Викторовна-
Балданова Ирина Доржиевна
Банзаров Доржи Цыденович-
Галсанов Бавасан Бальжанович
Дамбаева Виндарья Бадмацыреновна
Дарбаков Валерий Игоревич
Дармаев Арсалан Алдарович
Дашинимаев Гомбодоржо Баирович
Доржиев Аюр Дамбаевич-
Доржиев Сергей Зоригтуевич-
Доржиев Чойжи-Жансем Алдарович-
Жамбалова Дарима Валентиновна
Жанаева Дарья Жамбаловна
Жэньциньдаоэрцзи Дулма
Коногоров Мэргэн Александрович
Литвинцев Бато-Жаргал Александрович
Маглаев Илья Олегович
Мадуева Суржана Баировна -
Матханов Доржей Иринчеевич-
Норбоева Алина Сергеевна-
Пластинин Василий Сергеевич
Рампилова Юмжана Раднаевна-
Сономдоржиев Соном Бимбаевич-
Султумов Мунко Дугарович
Тыпшеева Аяна Булатовна-
Урбасаев Аюржана Баирович
Цыденов Евгений Андреевич-
Цыретарова Норжима Александровна
Чагдурова Елена Юрьевна
Эрдынеев Бато Дашаевич
Эрдыниева Снежана Артуровна
« Уг гарбалаа, удха заяагаа улам сэгнэжэ, үргэн ябаял!" гэжэ бүгэдэ буряад арадай залуу үетэниие уряалнабди!