"Минии уг гарбал" Интернет-конкурсдо
"Шэлдэг зохёон бэшэлгэ" номинаци
Бальжинимаев Аюр, Хяагтын аймагай Ехэ-Нугын дунда һургуулиин 6-хи классай һурагша.
Минии нагасанар бунитан угай болоно. Бэшүүрэй аймагай Харлан нютагта ажаһуудаг минии нагсхай Зэгбэ Бато-Цыреновна Дашиева “Юм” гэжэ нэрэтэй бурханай арбан гурбан боти номуудые гэр бүлэдөө хадагалжа байдаг юм. Бүхы монголшуудай һүүлшын хаан Лигдэн хаанай түрэһэн дүү хүбүүн Сангарзын зээ Үхин тайшаа Ород гүрэнэй хилэ дабажа, албатан зоноороо зөөжэ ерэхэдээ, нангин номуудаа абажа ерэһэн юм гээд Зэгбэ нагасхай намда хөөрөө һэн.
Судьба книг драматична, угол одной из них срезан острой саблей.
Цогто тайжын Хонтогор хүбүүн Сангарзы тайжын Абайхан басаганда инаг дуратай болоод, хуби заяагаа холбохо һанаатайнууд байхадань, ноёд һайд, басаганай түрэл гаралынь дурагүйлхөөд, зүбшөөлөө үгөөгүй. Хонтогорые Гул-Шара хушуунһаа үлдэжэ намнаһан байгаа. 1650 ондо Абайханай хүбүү түрэхэдэнь, “охиноос гарсан Охин хүбүүн” гэжэ нэрэ үгэһэн байгаа ха.
Үхин тайшаа алтан урагай Цогто тайжын хүбүүн байгаа, засаг түрэ буляалдаанһаа боложо, алуулха туйладаа хүрэхэдөө, албатан зоноо абаад наашаа манай Ород гүрэн руу тэрьелжэ ерэһэн түүхэтэй юм. Тэрьелхэдэнь дайсадынь хойноһоонь сэрэг эльгээһэн, энээн тухай Үхин тайшаа мэдээд, сэрэгшэдтээ хэлэһэн “эмээлээ мориндоо гэдэргэнь харуулаад тохогты, хубсаһа хунараа, малгайнуудаа гэдэргэнь харуулаад үмдэгты” гэжэ хэлэбэ,сэрэгшэд зарлигыень дүүргэбэ, намнажа ябаһан дайсад бөөдөө үзэл үзүүлбэ хаш, тиихэдэнь бөө хэлээ “эдэшни һөөргөө бусажа ябана”, тиихэдэнь дайсадынь һанаагаа амараад, намналгаяа аалидуулба, тиигэжэ Үхин тайшаа сэрэгтэеэ Ород гүрэнэй хилэ дабажа гараһан юм. “Сэлэнгэ, Сүхэ, Хёлго мүрэнүүдэй эрьеэр адли шустай аха дүүмнай суудаг, хойто зүг руу манай харгымнай” гэжэ Үхин тайшаа албатан зондоо хэлэһэн. Ой модоор элбэг, ан гүрөөһөөр баян, бурьялжа байһан хүйтэн уһатай булагай хажууда тогтожо, энэ газар уһандаа “Арын булагай аршаан” гэжэ нэрэ үгөөд, эндээ һуурижажа, ан-бун түбхинэһэн юм гээд түүхэ соо бэшээтэй.
Мүнөө сагта энэ нютаг ородоор Окино-Ключи гээд нэрлэгдэнэ. Зэгбэ нагасхайн хадагалжа байһан номуудай углуунь һэлмээр сабшаатай. Хэзээ нэгэтэ түрэһэн нютагаа бусахабди гэһэн удхатай тэмдэг гээшэ гэжэ хүнүүд хэлэдэг.
Минии нагса эжы Долгор Батоцыреновна Сакияева Окино-Ключиин совхоздо олон жэлдэ малшанаар ажал хэһэн, нютагтаа хүндэтэй хүн байһан юм.
Хабарай сагта бурханай “Юм” ном уншахаяа Ивалгын дасанай ламанар уригдадаг. Харланай улад зон номой ботинуудые тэбэреэд нютагаа гороолдог юм.
Харлан нютаг ошоходоо, Зэгбэ нагасхайдаа хүрэжэ, “Юм” бурханай номдо мүргэжэ, адиста хүртэдэгби. Эдэ нангин номууд минии элинсэгэйм, нагасанарайм мүргэжэ ябаһан шүтөөн болоно.
Автор: Аюр Бальжинимаев Школа: Большелугская средняя школа с.Большой Луг Кяхтинского района РБ, учащийся 6-го класса.
Священные книги рода Бунитан
Моя бабушка Долгор Батоцыреновна Сакияева из рода бунитан.Её родная сестра, моя нагасхай Зэгбэ Батоцыреновна Дашиева хранит тринадцать томов священных мантр "Юм". Текст этих книг написан на старомонгольском языке,сами книги выполнены вручную. Я попросил Зэгбэ нагсхай рассказать историю этих священных книг. Окин Хонтогоров, первый тайша селенгинских бурят-монголов, вывез из Монголии 13 томов священной книги "Юм". Окин был внуком Сангарзы, родного брата Лигдэн хана. Возможно, книги были священной реликвией последнего всемонгольского хана Лигдэна и отданы на хранение семье брата, а впоследствии унаследованы Окином. Судьба книг драматична, угол одной из них срезан острой саблей. Окин родился в Гул Шар хошуне. Отцом его был Хонтогор, сын Цогто тайжа. Матерью была младшая дочь Сангарзы тайжа Абайхан. Хонтогор и Абайхан полюбили друг друга, хотели пожениться, но родственники девушки не разрешили молодым людям создать семью. Они прогнали Хонтогора из хошуна. В 1650 году у Абайхан родился сын, имя ему дали Окин, что означает девушка. "Рожденный от незамужней девушки Окин" - так его прозвали.
Из-за постоянной вражды за власть ему было трудно. Чтоб сохранить свой род, своих родичей, он решил покинуть Монголию и сказал своим подданным:"Путь наш лежит на север к единокровным братьям, живущим по долинам рек Селенги, Чикоя и Хилка". Когда перешли границу, они остановились в лесистой местности около холодного ключа. Это место они назвали "Арын булагай аршаан", что означает Неиссякаемый Ключ. Сейчас это место называется Окино Ключи.
Каждую весну в село Харлун приезжают ламы Иволгинского дацана, читают священные мантры. Когда я приезжаю в гости к Зэгбэ нагсхай,я с почтением подхожу к священным книгам и склоняю голову. Эти книги священная реликвия моих нагаснаров.
Автор: Аюр Бальжинимаев,
учащийся 6-го класса Большелугской средней школы Кяхтинского района.
