Буряад арад түмэнэй "Алтаргана" нааданай хүхэ сэнхир туг бүхы дэлхэйн буряад-монголшуудые даллан дуудажа, хорин жэлэй саада тээ монгол туургатанай нангин газар уһан, Эзэн Чингис Хаанай энхэ һайхан тоонто үлгы Дадал сомондо анхан эхи наадамнай энэ оной июлиин 18-19-дэ боложо үнгэрбэ. Талын харгыда төөрижэ байжа, үдэр һүнигүй урагшаа дабшан, Улаан-Баатарһаа Дадал сомон ошохо харгыдаа, Онон хатан мүрэнэйнөө эхииень уярал дүүрэн харааб. Онон Хатан эжымнай гэжэ һүгэдэн мүргэдэг мүрэн манай Агын тойрогой дэбисхэр дээгүүр хабтайн-хабтайн урдадаг ха юм. Эрьеэрнь саашаа ошохо бүримнай, Онон үргэн боло болоһоор, налайн нэмжыжэ, нюдэндэ уринаар, наартай һайханаар харагдахань гоё байгаа һэн.
Дадал сомон хүрэжэ ерэхэдээ, Эзэн Чингис Хаанай хүйһыень булаһан газар шорой, тоонто нютагынь энэ гээшэ, Оүлэн эжытэеэ мангир, тибһэ, тарнаа түүжэ амидаржа ябаһан сэсэгтэ талань энэл байнал даа гэжэ сээжэ сэдьхэлээ доһолгон, бишэрэл дүрэн байгаа бэлэйбди. Энээхэн бүмбэрсэг дэлхэйн булан бүхэндэ ажаһуудаг 10000 гаран буряад-монголшууд Олон улсын "Алтаргана" наадандаа зорижо ерээ, хүндэтэ айлшадаа Дадал сомнойхид угтан абаа юм.
2002 онһоо хойшо бүхы "Алтарганануудые", Бага Алтарганын Баяндунда, Дашбалбарта болоходо зорюута ошожо үзэһэн хараһан, уулзаһан хөөрэлдэһэн хадаа, бүхы энэ нааданууд соо эгээн эрхимээр, эгээн гоёор, эгээн гайхамшагаар Дадал сомондо болоһон 11-дэхи "Алтаргана" наадан үрэ зүрхэндэ мартагдашагүй мүр сараа үлдээхэ, эгээн дүтөөр һанагдаха байнал даа. Юундэб гэхэдэ, эдэ хэдэн мянгаад улад зон тойроод, түрэл хэлээрни хөөрэлдэнэ, өөрынгөө угсаатан соо эхэ хэлэнэйнгээ аялга доро умбажа, нааданай болоһон энэ хоёр үдэр соо жаргахын ехээр жаргаабди! Үндэстэнэйнгөө хубсаһа үмдэһэн, улаан залаагаа намилзуулһан жаахан үхибүүд, залуу басагад, бэреэд, шамбай шиираг хүбүүд, үбгэд хүгшэд булта жэнхэни буряадаараа хөөрэлдэхэдэнь, буряад хэлэнэйнгээ аялга соносожо, адлихан нюур шарайтай, нэгэ амисхаалтай, нэгэ шуһатай, нэгэ бурхантай өөрын үндэстэн соогоо иигэхэдэжэл ябаха гээшэ ямар ехэ жаргал гээшэб гэжэ дала хүрэхэеэ ябаад мэдэрбэб. Харгын холоһоо айнгүй, ямар талаамни тудажа, "Алтаргана" нааданда Хэнтийн аймагай Дадал сомон ерэһэндээ тон ехэ баяртай байгааб. Баяндунда, Дашбалбарта танилсаһан нүхэдөөрөө уулзааб, гэрэл зурагта дүрэеэ буулгуулаабди, уяртараа буряад дуугаа дуулалдаабди, "Алтарганын" түгэсэхэлэй болоходо ямар гоё концерт хараа гээшэбибди, бороогой орожошье байгаа һаа гажараагүй, "Алтаргана" дуугаа булта олоороо дуулалдаабди, түүдэг тойроод, ёохороо хатараабди. Салют болоходонь, хэдэн мянгаад хүн зон "Аа хурай!" гэлдэжэ, тэнгэри өөдэ шэртэһэн омог дорюун, бахархал дүүрэн, гэрэлээр ялалзаһан нюур шарайнууд ямар һайхан бэ! Хэнтийн аймагаархин, Дадал сомоноорхид ямар гоё һайхан наада бүтээгээ гээшэб!
Зуун жэлнүүдэй уулзуур дээрэ, гурбан мянгадахиин (третье тысячелетие) эхин дээрэ угсаата арадни "Алтаргана" наадандаа уулзажа, хүхижэ, үнгэрһэн түүхэеэ эрьен бодомжолжо, мүнөөдэрэй ажабайдалаа шэнжэлжэ, ерээдүй алас холо тээшэ жүдхэн тэгүүлхэмнай дэмбэрэлтэй һайхан байна даа!
Арбан нэгэдэхи "Алтаргана" наадан Монгол Улсын Юрэнхы сайд Норовын Алтанхуягай эбигээл доро зохёон байгуулагдаһан байна. Энэ ушар хадаа "Алтаргана" нааданай һүр һүлдые, удха шанарые улам дээшэнь үргэнэ бшуу. Тэрэ өөрөө засаг түрын үндэр тушаалта ноёд сайдтай хамта ерээд, нааданай нээлтэдэ амаршалгын үгэ хэлэжэ арад түмэниие баясуулаа юм.
Монгол туургатанай хии морин өөдөө-өөдөө бадаран хиисэжэ, үндэстэнэймнай оюун ухаан, урлаг соёл, абьяас бэлиг улам-улам мандаха болтогой, эбтэй эетэй, зориг түгэлдэр, амгалан тайбан жаргажа ажаһуухамнай болтогой!
Алтан шаргал холтоһонһоо боложо наранай туяада алталмалаар харагдадаг, шарахан сэсэгтэй, түхэреэхэн набшаһатай, ааяма халуунда гандаагүй, намарай ольбондо даараагүй, шэмэрүүн хүйтэндэ хүлдөөгүй, үхэр малда шэмэ тэжээл боложо эдигдээшье һаа, бүхэ үндэһэнһөө дахяад ургадаг, тиимэл шангаһаа шанга, бүхэһөө бүхэ ургамал буряад арадай "Алтаргана" нааданай арюун һүлдэ болоһониинь гүн гүнзэгы удхатай байна.
Арюун һүлдэтэ "Алтарганамнай" мандатугай!
Намжилма БАЛЬЖИНИМАЕВА
