Минии мэдээ ороһон бага наһан Ушарбай нютагайм зүлгэ ногоон дээрэ бөөмэйлэгдэжэ үнгэрһэн юм. Бага балшар наһаяа һанахадам, абамнай ходол ном гү, али газетэ уншажа байдаг бэлэй, уншаһанаа хүн зондо хөөрэхэ, нютагаархин манайда сугларһан, гүрэн түрын, нютаг нугын, колхозой ажал хэрэг тухай, дэлхэй дээрэ юун боложо байнаб гэхэ мэтэ асуудалаар хөөрэлдөөн боложол байдаг һэн. Абынгаа түүхэ домог, аба эжы тухайгаа, үни болоһон үйлэ хэрэг тухай хөөрэхэдэнь, анхаралтай шагнажа, бэшэжэ абаагүйгөө мүнөө болоходо харамсалдагби. Хадуужа абаһанаа хөөрөөд туршахамни.
Сагаалганай хорёод хоног болоод байхада, Арын Булаг хүндыдэ Зодбын Нанзад Очирой Рэгжидма хоёрой бүлэдэ 1918 ондо Бальжинима хүбүүн түрэһэн юм. Урда тээнь Нанзадтан арбаад хүүгэдые алдаһан, үхибүүдэй тогтохогүй байхада, нютагаа урилагты гэжэ дасанда айладхал абаад, Догойһоо зөөжэ, мүнөө байгша түмэр харгын Бурятская үртөөгэй баруун урда оршодог Арын Булагта нютагжаһан байгаа. Бальжинима хүбүүнэйнгээ нарай нялха байхада, аба эжы хоёрынь маани мэгзэм уншажа, һанаа үнөөн байһан юм ааб даа. Бальжинима хүбүүн томо боложо, Балдандоржи, Цырен, Цырендулма дүүнэрые дахуулһан юм. Абамнай хөөрэхэдөө, хүгшэн эжыдээ, аба эжыдээ аргагүй эрхээр үндыгөө һэмби гэгшэ һэн. Жамбын Балжима хүгшэн эжынь, Намсарай, Нанзад, Намдаг, Найдан хүбүүдээрээ Сергей Лазогой эльгээһэн улаан туг һэеы гэр дээрээ намилзуулһан, хүбүүдтэеэ сагаантанда нюргаа сохюулжа, хатуу хэһээлтэ амсаһан тухайнь “Толондо” бэшээ бэлэйб. Доржын Будажаб түрүүтэй Догойн коммунарнуудай Зүблэлтэ засаг тогтооһоной 95 жэлэй ойн баяр нёдондо Догой нютагаархин тэмдэглээ һэн.
Нанзадай Бальжинима абынгаа хөөрэһэн нэгэ һонин ушар эндэ дурдахамни. Хүгшэн эжынь абые Балдандоржо ахайтай хоюулыень гоё буряад дэгэл үмэдхүүлээд, жааханууд байхадань обоодо абаад ошоо ха. Бэлшэрэй хушуунда, мүнөө Могойто поселогой баруун хойно, Эреэбэйн обоогой найр наадан болодог байгаа. Эрын гурбан наадан заабол болохо. Обоогой нааданда Жигжит шойжоншо шойжон буулгаа һэн ха. Хирбэгэр хара һахалтай, үндэр томо ламбагай, һонин даа малгай үмдэнхэй, хоолойгоо тойруулаад элдэб эреэн-маряан бүд орёоһон байгаа һэн гээд хөөрэдэг һэн. Шойжоншын урда тэбшэтэй мяха, дээрэнь хониной төөлэй, зүрхэ табяатай һэн ха, шойжоншын нэгэ гарта һэлмэ, нүгөө гартань хонхо дамаари байгаа һэн ха, ном уншаа һэн гэхэ, гэнтэ харахадам, шойжоншын амаар хөөһэн бушхажа байгаа, хониной төөлэй дээрэхи зүрхэ һэлмээрээ сабшаад, һэлмэеэ хэды-хэды мушхаад, зон дээгүүр шэдэжэрхёо һэн гэхэ. Хүгшэн эжынь Бальжинима Балдандоржо аша хүбүүдээ шойжоншын урда дабшалуулжа һуулгаад, хэнииень лама болголтойб гэжэ абарал гуйһан байгаа.
--Урдань наманшалаад зогсоходом, шойжоншо минии хоёр шэхэнһээм хоёр гараараа баряад, сохыемни өөрынгөө сохотой мүргэлдүүлэн – энэ хүбүүн лама болохотой хаш, би эрдэмээ энэ хүбүүндэ хубаалданаб гэжэ айладаа һэн. Хүгшэн эжымни наманшалаад, хээр жороо моринойнгоо эмээлыень хуу татажа абаад, үргэлэй мал руу табижархёод, дасан хүреэндэ үргэнэб гэжэ хэлээ һэн. Шойжоншодо адислуулһандаа, хүгшэн эжынгээ буянгаар Нанзадай гурбан хүбүүд дайнһаа амиды мэндэ бусаа һэмди,- гээд абамнай хөөрэдэг бэлэй.
Мэдээ орохо сагһаамнай абамнай бидэниие худалаар хэлэжэ болохогүй, хүнэй юумэ хулуужа болохогүй, хүнэй нюур хаража, билдагуушалжа болохогүй, хүнэй шадахагүй юумэн байхагүй, шадахаб гээл һаа шадахат, эрдэм ном шудалха хэрэгтэй гэжэ һургадаг, эсэгын гал гуламта дэгжээхэ зон таанад гээшэт гэжэ хүбүүдтээ захидаг, сагаангууд омогой һарбаалжан сээжэлдүүлдэг һэн. Сагаан—Түньхин—Мухар—Хүзүүн—Албажин—Шэрдэг—Хүхэгээ—Абгалдай—Үбэгтэй—Зальбахан—Субаандай—Анюухи—Шулуудай—Хүндэгэн—Балдан—Бэлигтэ—Зодбо (Боролдой)—Нанзад—Бальжинима гээд бидэ хадуужа абаһан байнабди. Сагаангууд тухай иимэ домог хөөрэдэг һэн.Үни урда сагта ехэ ган гасуур болоод, буряадуудай үдхэжэ байһан малынь үхэжэ, дууһажа байхада, үргэл мүргэл хэжэ, абарал гуйха саг ерэхэдэнь, Сагаангууд отогойхид нэгэ ядуу туранхай адууһаяа үргэлдэ үгэһэн юм хаш. Тэрэ гэһэн сагһаа хойшо түрэ найр дээрэ адууһан төөлэй Сагаангууд отогойхид табиха эрхэтэй болоһон юм гээд хөөрэдэг бэлэй.
Эсэгын дайнай урда тээ Агын окрисполкомой окрОНО-гой отдел политпроса гэжэ нэрлэгдэдэг, соёлой ажал ябуулдаг хэлтэс байгаа, энэ таһагые ударидахаш гэжэ даалгахадань, эжымни үбэдөөд, хэбтэри байна, энэ ажалда хүдэлхэ аргамни үгы гэхэдэнь, Ушарбайн эхин һургуулиие даагшаар томилһон байна. Сэбжэд Балдановна эжытэймнай айл бүлэ болоод, түрэл Ушарбайдаа түбхинэжэ байтар Эсэгын дайн эхилшоо һэн. Дайнһаа бусахадаа абамнай, үбсүүндээ Улаан Одоной орден яларуулһан ерээ бэлэй. Дайнай һүүлээр Агын соёлой таһагые даагшаар хүдэлөө юм. Тиимэ тула, Агын округой соёлой талаар түрүүшын дарга болонол даа. Һүүлдэ, Ушарбайдаа багшалжа байхадаа, уран һайханай бүлгэмүүдэй заншалта харалгада минии аба хүтэлбэрилэгшэтэй Ушарбай нютагаархин эдэбхитэй хабаадажа оло дахин түрүү һуури эзэлдэг һэн. 1963 ондо Ушарбайн уран һайханай бүлгэм Агын округ соогоо Ш һуури эзэлхэдэ, минии концертые хүтэлхэдэ, нютагайхимни “абаяа һажаагаа ааб даа” гэлсээ һэн. Нанзадай Бальжинимын басагадууд Цыпелма Бальжинимаевна, Цырегма Бальжинимаевна “Алтарганын” найр нааданай тэмсээндэ илалта туйлажа, Агын округой соёлой дэбжэлтэдэ ехэхэн хубита оруулһан байха. Мунко Нанзатович Бальжинимаев Буряад драмын театрта артистаар ажаллаһан, арадай театрнуудта зүжэг табидаг режиссер гэжэ мэдээжэ ааб даа. Мунөө тэрэ Улаан-Үдын 54-дэхи һургуулида үхибүүдые гоё һайханда дуратайгаар һургаха, театрта эльгэтэйгээр хүмүүжүүлхэ гэһэн буянтай ажал хэдэг юм. Нанзадай Бальжинимын зээнсэрнүүд Балжима Жербаева, Эржена Санжиева дуушадай нэрэнүүд агынхинда мэдээжэ байха гэжэ һананаб.
Нанзадай Бальжинима абымнай уг залгамжалуулха аша гушанар Баир, Аюр, Аюша, Буянта, Бэлигтэ хүбүүд абымнай гал гуламта дэгжээжэ, нютаг нугадаа амгалан тайбан ажаһуужа, үбгэн абынгаа алдар нэрые арюуханаар абажа ябанал даа.
Хун шубуун эжымнай, Хоридой мэргэн абамнай, хуһан модон сэргэмнай, хори буряад гарбалнай гэжэ шүтэжэ, мүргэжэ ябаһан аба эжынгээ, элинсэг хулинсагайнгаа уг залгамжалуулан гал гуламтаа дэгжээн түрэһэн эхэ нютагтаа аза жаргалтай, эрдэм номтой, баяр баясхалантай ажаһуухамнай болтогой!
