Монгол угсаатанай түрын эртэ урдын үндэһэндэ байһан Модун хаан (Европодо Модэ шаньюй гэжэ алдаршаһан) Хүннү улсын Хуянь нэрэтэ обогһоо гарбалтай. Шань-юй Түмэнэй ехэ хатанай ууган хүбүүн байгаа.
Модунай бага байхада Хүннэнүүдэй 24 аймагуудай холбоон тогтоод байгаа. Түмэн шаньюй бусад ноёдойнгоо үгэдэ оромтогой бэлэй. Энэ ушарһаа Хүннү улас доторхи байдал зүришэлдөөтэй һэн бэзэ. Энэнь хүршэ уласуудта мэдээжэ боложо, хүннү нилээд ехэ хэһэг газар нютагаа алдаһан. Манай эрын урдахи 215 ондо Хитадай Цинь улсын император Ши-хуанди гэгшэ Мэн Тянь жанжанда(сэрэгэй ехэ ударидагша) ехэ сэрэг даалгажа,”Хүннү уласые дарахаар” эльгээһэн байна. Хитадай тоо томшогүй сэрэг Ордос гэдэг нютагые Хүннүһээ булимтаран абажа, тэндэ хитад һуурингуудые байгуулаа. Тэрэ газарта нютагжаһан хүнүүд зөөхэ, зугадаха баатай болоһон.
Иимэ түгшүүрилтэй үедэ Түмэн шанью уласаа баталан хамгаалха туушатай юумэ эмхидхээгүй. Өөрынгөө бага хатанай үгэдэ орожо, тэрээнһээ түрэһэн отхон хүбүүгээрээ түрын шэрээ залгамжалуулхын түлөө ёһото шэрээ залгамжалагша ехэ хүбүүн Модуниие хүршэ Юэчжы гэжэ хүсэтэ уласай эзэн хаанда эбтэй байхын тэмдэг болгон барисаанда үгэһэн юм. Модун тайжын хари аймаг абаашагдаһанай һүүлээр удангүй Түмэн шаньюгай зарлигаар Хүннын сэрэг Юэчжы уласай хилэ дабан добтолбо. Энэ хадаа барисаанда байһан Модун хүбүүнэй үхэл һэн ааб даа. Иигэжэ бага хатанайнгаа мэдэлдэ ороһон шанью Түмэн бодоһон байгаа.
Гэбэшье эрэлхэг Модун түрэһэн эсэгынгээ хорон һанаанай долиг болонгүй, зоригтой һүбэлгэн байһандаа юэчжынхидэй харуул дороһоо мултаран гаража шадаа. Гадна, эсэхэеэ мэдэхэгүй аргамаг хүлэг буляан унажа нютагаа бусаба.
Түмэн шанью Модун хүбүүнэйнгээ эрэлхэг зоригтойдонь таашаажа,
түмэн сэрэгэй ноён болгожо, Юэчжы аймагтай хилэ ниилэһэн газар нютагые захируулба. Модун сагаа дэмыдэ үрингүй, үнэн нүхэдтэеэ хамта өөрынгөө харьяанай түмэн дотор түмэр мэтэ хатуу журам тогтоожо, сэрэгээ хатуу шангаар һургажа хожомой ехэ үйлэдэ бэлдэжэ байба.
Модун “Хүннэнүүдэй дуута һомон” гэжэ алдаршаһан түмэр зэбэтэй эшхэрдэг годлёороо ямар нэгэ шагаалса руу гэнтэ харбадаг байгаа. Тиихэдэнь хажуудань ябаһан сэрэгшэд нэгэн доро тэрэл зүг руу харбаха ёһотой һэн. Үлэжэ харбаһан хүн толгойн саазада хүртэхэ гэһэн шанга тушаал зарлиг үгтэбэ. Энэнь мориной гүйдэл дунда, нэгэн доро харбажа, дайсанай сэрэгтэ маша ехэ хороолто үзүүлхэ хэрэгтэ тон ехэ һайн һургуули болоо.
Модун нэгэтэ хэһэг сэрэгээрээ ябажа байгаад, өөрынгөө дуратай мори руугаа зэдэлээтэ зэбэеэ ябуулба. Зариман гайхаһандаа үлэжэ, һомонуудаа табиба. Модун ехэтэ уурлажа, тушаал захиралта эбдэгшэдые тэндэнь хорообо. Мүн нэгэ удаа дүтүүр үнгэржэ ябаһан хатанаа шэглүүлэн соносхолто годлиёо табихадань, зарим нүхэдынь тэбдэжэ үлэжэ харбаба. Тэдэнэр тэндээ сээрлүүлэгдээ һэн бэзэ. Удаа дараалан Модунай сэрэг аймшагтайхан, түмэр мэтэ бата хүсэн болоо бэлэй. Ноёнойнгоо ямаршье захиралта сүм дүүргэхээр хододоо бэлэн байгаа. Нэгэтэ үргөө ордонойнгоо дэргэдэ түшэмэлнүүдтэеэ зогсожо байһан эсэгынгээ хажуугаар гарахадаа һомоёо шэглүүлхэдэнь сэрэгшэдынь нэгэн доро тэрд байса харбаба. Олон зэбэнүүдтэ таһар харбуулһан Түмэн шанью тэрэ дороо һалаба. Модун эсэгынгээ хүүр дээрэ ерэжэ:”Уласаа захирха шадалгүй Хитадай Цинь уласай богоол болгохо туйлада хүргэһэнииень буруушаажа, түрын хүн түрэеэ түрэлһөө дээгүүр һанадаг ушартай. Тиимэһээ уласаа бодожо, иимэ үйлэ хэбэб”,-гэжэ хэлэбэ.
Иигэжэ Модун тайжа манай ээрын урдахи 209 ондо Хүннэ уласын 24 аймагай холбоониие захирха эрхэ эсэгэһээ буляан абажа, шанью
хаанай нэрэ үргэлжэлүүлбэ. Хүннын сэрэг түмэтэ, мянгата, зуута, арбата гэһэн системэээр зохёон байгуулагдаба. Мүн Модун шанью бүхы уласаа Зүүн, Баруун, Түб гэһэн гурбан хэһэг болгон хубааба. Түб хэһэгээ өөрөө захирба. Иигэжэ һалан һандаржа байһан өөрын дуранай аймагууд хатуу журамтай түб засагтай гүрэн болон хубилба. Сэрэгэй мэтэ хатуу бата журам тогтоогдобо. Эгээл энэ үедэ Хүннү уласай зүүн талаар нютагладаг Дунху уласай элшэд ерэжэ, найртай һайханаар хилэ залган байхын тэмдэг болгон түмэн газарта эсэхэгүй мориёо үгэхыень дурадхаба. Зүблөөн дээрэ түшэмэд нэгэ дуугаар арсаба. Теэд Модун тэдэнэй үгэ тоонгүй элшэдтэ тэрэ суута мориёо үгэжэ ябуулба. Удангүй Дунху уласһаа дахяад элшэд ерэжэ, Модунай хайрата хатыень эрибэ. Энэшье удаа түшэмэдтэеэ һанал таарангүй хатанаа үгэбэ. “Амташаһан хирээ гурба эрьехэ” гэһэн үгөөр Дунхугай элшэд гурбадахи удаагаа ерэхэдээ, хоёр уласай хилэ шадар байһан хүнэй байдаггүй, хооһон газараа үгэхыень баадхаба. Модун түшэмэдөө суглуулан зүблэхэдэнь, олонхинь:”Суута мориёо, хайрата хатанаа үгөөд байхадаа, тэрэ муухан бага газарые үгэхэдэ яахаб”,-гэлдэн, зүбшөөхэ тээшээ болобо. Тиихэдэнь Модун маша ехээр уурлажа, мунхаг түшэмэдые саазалха зарлиг буулгаба. “Адуун һүрэгэй байгаа сагта морин олдохо, улас орон байгаа сагта хатан олдохо. Харин элинсэгүүдэйнгээ газар нютагай багаханшье хүби алдажа болохогүй. Газар уһаяа бурханайшье эреэ һаа үгэжэ болохогүй. Газар бол уласын үндэһэн юм”-гэжэ баһа зарлиг буулгаба.
Модун Дунху уласые бута сохижо, удамаршадыень алажа, албатан арадыень, мал һүрэгтэйнь олзолон абаба. Эрьежэ ерээд баруун тээшээ Юэчжы улас руу дайлан орожо, тэдэниие намнан Шара мүрэнһөө урагша байһан нютагуудые нэгэдхэн, урдань хитадай сэрэгүүдэй буляаһан газар бултыень бусааба. Хитад уластай Шара мүрэнэй (Хуанхэ) урдуур хилэ тогтообо.
Модунай үедэ Хунну улас урдань байгаагүйгөөр хүсэрхэжэ, хойто зүгэй бүхы аймагуудые эзэлжэ, урда зүг Дундада (Хитад) уластай тэнсэхэ хүсэтэй болоо һэн.
Абаахайн бусайдаhан (Интернет) соо олдоһон мэдээсэл Та олондо һонин байжа болохо.
