С А Г А А Л Г А Н – 2014


Многократный победитель конкурсов веб-проектов в поддержку и развитие бурятского языка, сохранение традиций и культуры бурят-монгол.

DSCF9868Буряад-монголшуудай эгээн ехээр хүлеэдэг, эгээн ехээр баярладаг, эгээн ехээр бэлэдхэдэг һайндэр - Сагаалган мүн. Сагаалганда хүн бүхэн нэгэ наһа нэмэдэг. Ород наһан дээрээ нэгэ наһа нэмээд, би тэдыдэхиеэ сагаалхамни гэжэ хэлэдэгбди. Мүнөө жэл хүхэ модон Морин жэл гарахань гээшэ. Морин жэлдэ түрэһэн хүнүүд энэ жэлдэ болгоомжотой ябаха ёһотой. Дасанда ошожо, ламбагайда хандажа, зурхай зуруулха, маани уншуулха гэхэ мэтэ бүтээхэ юумыень бүтээгээд ябаха хэрэгтэй.

БҮТҮҮ ҮДЭРЭЙ УРДА ТЭЭ
-Бүтүү үдэртэ:хүнүүд архи уухаяа нарилха ёһотой;
-шууяа-шааяагүй, амгалан тэнюун, хэрүүл шэрүүлгүй байхые оролдохо;
-үхибүүд эжыдээ сагаан эдеэн табаг бэлдэхэдэнь хамһалсахада һайн, бурханаа, тахилаа һэргээжэ, табан үнгын хадаг дэлгээбэл дэмбэрэлтэй;
-Бурханайнгаа урда сагаан эдеэн табаг, шанаһан мяха табиха.

ҮДЭШЭЛЭН:
Бүтүү үдэрэй үдэшэ хүн зон Һама хуралда һуудаг; Балдан Һама бурхан - мори унаад эгээн түргэнөөр дэлхэйе тойродог юм. Һама сахюусанда мүргэжэ ябахада, дары түргэн туһалдаг эди шэдитэй САХЮУСАН гэхэдээ, һахина гэһэн удхатай. Мориёо унаад, энэ
түбиие нюдэ сабшаха зуура эрьеэд ерэдэг юм.

ГЭРТЭЭ ҮЛЭҺЭН ЗОН:
-Сагаан һарын шэнын 1-эй үглөөгүүр үүр сайгаагүй байхада бодоод, галаа түлижэ, сайгаа шанаха;
-зулаа бадарааха;
-Һама бурханай эрьежэ ябахада, бодоогүй унтажа байһан хүн амиды зоной тоодо орохогүй;
-амһарта соо сог гаргаад, газаагаа хэншүү табиха;
-тиихэдээ арса, санзай, хүжэ ууюулжа, сагаан эдеэн табагаа арюудхаад, хэншүүдэ үргэжэ хайлуулха;
-сэржэмээ (һү, сай, хара сай, архи) баһал арюудхаад, үргэхэ ёһотой;
-гэрэйнгээ хубсаһаар бэшэ, харин сэбэр, һайхан хубсаһаяа үмдөөд, сэбэр газарта хэншүү табиха, сэржэмээ үргэхэ.

САГААЛГАН
Һама бурханаа угтаһанай һүүлээр булта бэе бэеэ золгодог заншалтай:
-үхибүүд бүлынгөө аха захаһаа эхилээд золгохо ёһотой;
-золгоходоо, хооһон гараар золгодоггүй, заабол бэлэг бариха ёһотой. Золгохо юумэ, гарай бэлэгүүдые эртээнһээ бэлдэдэг;
-золгожо байһан үхибүүн, наһаар дүү хүн, зээнэр бэлэгээ баряад, аха, эгэшэ хүнэй, нагасынгаа гарыень дороһоонь дүнгэжэ, "Амгалан һайн!" гэжэ мэндэшэлхэ;
-золгуулагша хүн баһал гар хооһон бэшэ, харюутай байдаг;
-удаань Сагаалганай сай, хоол баридаг юм.

ҺҮҮЛЭЭРНЬ:
-наранай мандаһан хойно шэнэ жэлэй һайн зүгөө гаргадаг;
-тиихэдээ шадаал һаа, үндэһэн буряад хубсаһаяа үмдэхэ ёһотой;
-таряа, бообо, шэхэр гэхэ мэтэ эдеэнэй зүйл һайн зүгөө гаргаһан газартаа нара зүб тойрожо үргөөд бусаха.

ШЭНЫН 2-то
-Гараха жэлдэ хии мориной, һуудалай ямар байхыень Сагаан һарын урда тээ ламанарһаа һураха хэрэгтэй;
-хии мори хиидхэхэ гүүлэбэл, шэнын 2-то 12 сагһаа 14 саг болотор хиидхүүлхэ;
-урда сагта буряадууд үндэр газарта хиидхэдэг байһан. Мүнөө үедэ зарим зон холо ошонгүй, хорёо соогоо, мүн харгын захадахи хашаа соо харгын тооһон доро ургадаг модондо хии мориёо хиидхүүлдэг байна. Энэ хадаа огтолон буруушаагдана;
-морин гээшэ сүлөөдэ дуратай амитан. Хии мориёо хүдөө сэбэр,
арюун, үндэр газарта хиидхэхэ ёһотой бшуу. Гансаараа ургажа байһан модондо хиидхэдэггүй юм.

  1. 5
  2. 4
  3. 3
  4. 2
  5. 1

(1 голос, в среднем: 5 из 5)