Буряад хэлэн тухай зүбшэн хэлсэлгэ


Многократный победитель конкурсов веб-проектов в поддержку и развитие бурятского языка, сохранение традиций и культуры бурят-монгол.

DSCF4017«Һуралсал тухай” гэһэн зарлигые Буряадай Олониитын палата зүбшэн хэлсэбэ. Энэ хуралдаанда засаг түрэ баригшад, эрдэмтэд, багшанар, сэтгүүлшэд, олониитэдэ мэдээжэ эдэбхитэн болон бусад Буряад Республикын Эрдэм ухаанай  министр А.В. Дамдиновай Зарлиг тухай элидхэл сонособо. Тэрэнй хэһэн элидхэлэйнь гол удха: һургуулинуудта буряад хэлые һайн дураараа үзэхэ. БГУ-гэй Зүүн зүгэй институдэй буряад хэлэнэй   кафедрые даагша Б.Д. Цырендоржиева “гүрэнэй буряад хэлэн ород хэлэн хоёр  адли тэгшэ эрхэтэй,нэгэ зиндаатай байха ёһотой” бодолоо олондо мэдүүлхэдээ,  гүнзэгы удхатай үгэнүүдээр, баримтануудаар баталаа.БНЦ-гэй буряад хэлэнэй эрдэмтэн Б.В.Цыренов, РБНЛИ-гэй директор Б.Б. Жалсанов “буряад хэлэ һургуулинуудта заатагүй үзэлгые дэмжэнэбди” гэжэ мэдүүлээ.Олониитын зүгһөө, “Үүлэн эжын” нэрэмжэтэ эмхиһээ Бутидма Зыдрабын буряад хэлэн тухай һанаата боложо, олон асуудалнуудые табижа, суглаанда эдэбхитэй байгаа.
БГУ-гэй Зүүн зүгэй институдэй директорэй орлогшо Г-Х.Ц.Гунжитова иигэжэ хэлээ: “Гүрэнэй ород хэлэн тухай нэгэшье хөөрэлдөөн үгы. Эндэ хуу ойлгосотой. Юундэ гүрэнэй буряад хэлэн тухай болоходонь, иимэ ехэ шууяан болоно гээшэб? Буряад ороноймнай герб, туг хоёр Росси гүрэнэй герб, туг хоёрһоо хүндэдхэлынь доохонуур  байна гээшэ гү?” Улаан-Үдэ хотын 29-дэхи  гимназиин директор Б.Б.Шойнжонов удаадахи дурадхал оруулаа: “Буряад хэлэ гүрэнэй эмхи зургаануудта, сүүд, прокуратура гэхэ мэтэ газарнуудта үргэнөөр хэрэглэхэ ёһотойбди”.БРИОП-эй мэргэжэлтэн Х.Г.Цыденова “буряад уран зохёолой, мэдээжэ эрдэмтэдэй номууд үни заяанай хэблэгдэхээ болинхой” гэжэ мэдүүлбэ. Чимит Цыдендамбаевай “Банзарай хүбүүн Доржо” гэһэн зохёол һүүлшынхиеэ 1964 ондо хэблэгдээ, харин Даширабдан Батожабайн “Төөригдэһэе хуби заяан” роман 1985 ондо һүүлшынхиеэ хэблэгдэһэн байна. 30-50 жэлэй хугасаа соо арадаймнай дээжэ зохёолнууд хэблэгдээгүй байна. Хаанаһаа үхибүүд буряад хэлэндэ дурлахаб даа? “Мүнгэн тобшын” автор аад лэ,абяагүй байжа шадаа үгыб, урда тээмни 20 гаран хүнүүд ганса ород хэлэн дээрэ үгэ хэлэхэдэнь, тэсэнгүй олон зоной урда гаража, буряадаараа үгэ хэлэбэб: “Һүрөөтэ 1937 оной репрессиин (хэлмэгдэлгын) жэлнүүдтэ буряад арадай эрхим хүбүүд, басагадые түрмэ шороондо хаажа, хардажа, хюдажа байһан хүнүүд уг унгяараа үгы болоһон гэжэ мэдэнэт. Уг гарбалынь, уг удамынь үндэһөөрөө үгы болонхой. Энээн тухай нютаг бүхэндэ арад зон хөөрэлдэжэл байдаг бшуу.Мүнөөдэр буряад хэлэеэ үри бэедээ, аша зээнэртээ дамжуулжа шадахаяа байна гүбди? Буряад хэлэ мэдэхэ, үльгэр домогоо уншадаг хүнүүд үсөөржэл байна.  Түрэл эхэ хэлэеэ газаашалжа, абарха аршалхын түлөө юушье хэнгүй байһан хүнүүд, түрэһэн эхэеэ газаа абаад хаяһантай адли гээшэ. Би буряад дэгэлээ үмдөөд, һургуулинуудта ошожо ородшье, буряадшье үхибүүдээр уулзалга эмхидхэдэгби. “Мүнгэн тобшо” сайт тухайгаа, интернет тухай үхибүүдтэ хөөрэдэгби. Элеватор дээрэ байдаг 51-дэхи һургуулида ошоходомни, 7-дохи классай үхибүүд (ород, буряад, киргиз, узбек) Буряад Республикын гимн буряадаар дуулахадань, ямараар баярлаа гээшэбиб. Сэдьхэл зүрхыемни доһолгоо һэн. Таанад соо гимнын дүрбэн бадаг дуулажа шадаха хүн байна гү,   сээжээр мэдэхэ хүн байна гү? Үхибүүд буряад хэлэ үзэхэ дуратай. Гансал бидэнһээ, бүлэһөө, засаг түрэһөө бүхы юумэн дулдыдана.Буряад хэлэнэй гүрэнэй хэлэн хадань, энэ суглаан дээрэ буряадһаа ород болгохо оршуулагша байна гү?
Энэ зарлиг соо бэлдээтэй “буряад хэлэ һайн дураараа һургуулинуудта үзэхэ” гэжэ абтаа һаань, буряад хэлэнэймнай байдал бүри доройтохо. Засаг түрэ алта мүнгэ һомолхогүй бшуу даа.
Энэ суглаанда  ород хүн бодоод, таанад дуулажа байгаат, “Буряад Республикада ородууд олонхинь байнабди, тэрээн тухай нэгэшье, ойр зуурашье бү мартагты” гэжэ занажа, бадашажа, һүрөөтэй шангаар хэлэхыень шагнаад, шугшылдажа һууна бэшэ гтү?Буряад Эхэ орондоо байгаад, үри бэеэ,  ашанар зээнэрээ, хойто үетэнөө өөрынгөө түрэл эхэ хэлэндэ һургаха эрхэгүй, юун гэһэн арад гээшэбибди? Эндэ һууһан хүн бүхэн һайса бодолго бодогты...Саашань тобшолол хэхэдээ, Буряадай Олониитын Палатын түрүүлэгшэ В.Б.Прокопьев үгэ абахадаа, иигэжэ хэлээ: “Татарстанда сэрэгэй алба хэжэ байхадаа, хотын бүхы магазин, албан зургаан газарнуудта гаршагууд хоёр хэлэн дээрэ бэшээтэй байхадань, би татар хэлээр зарим үгэнүүдые мэдэхэ болоо hэмби. Энэ Зарлиг абалгада тон харюусалгатайгаар, тон дүмэжэ хандаябди ” гэжэ би бултаниие уряалнаб.

  1. 5
  2. 4
  3. 3
  4. 2
  5. 1

(1 голос, в среднем: 5 из 5)
  1. Когда читаешь газету "Буряад Үнэн" за 1920-1930 гг., то там используются повсеместно следующие общественно-политические слова, которые в современном бурятском языке заменены русскими словами:

    указ-зарлиг
    приказ-тушаал
    факт-баримта
    палата- танхим
    общественная палата-олониитын танхим
    министр-сайд/hайд
    депутат-түлөөлэгшэ
    министерство-яаман
    кафедра-тэнхим
    институт-хүрээлэн
    директор-захирал
    класс-анги
    республика -бүгэдэ найрамдаха улас
    магазине- дэлгүүр
    гимн-дуулал
    автор- зохёогшо
    репрессии- хэлмэгдүүлгэ
    засаг түрэ-государственная власть
    түрүүлэгшэ-председатель

    Думается, что надо их возрождать в современном бурятском языке.
    Надо поблагодарить Намжилму Нанзатовну, которая старается восстановить их употреблении в современном бур.языке.

    Энэ буряад үгэнүүдые hэргээе!

    • тандаш баярые хүргэнэб. урагшаа урма зоригтой дабшаарайгты!!