АБЬЯАС БЭЛИГЭЭ АРАД ЗОНДОО…
“Алтаргана-2006” олон улсын нааданай “Буряадай нэгэ үдэр” гэһэн
аман зохёолой бүлгэмүүдэй мүрысөөнэй дүнгүүд согсологдожо,
буряад драмын театрай добжоон дээрэ шагналнуудые барюулһан
жабхаланта баяр ёһололой үедэ, Ушарбай нютагаймни аман
зохёолой “Ажалшан” бүлгэмэйхид Гран При шагнал абаад,
илалтын ёохороо хатаржа байхадань,тэдээн соо
намда танигдаагүй,
баяраар толорһон урихан шарайтай залуу эхэнэрые хараад,”энэ
хэнэй басаган бэ?” гээд нютагаархинһаа асуухадамни, “бидэниие
зоригжуулан бэлэдхэһэн Сэсэг Батоевна Дандарова гээшэ” гээд
ойлгуулаа бэлэй. Тэрэ гэһээр С.Б.Дандароватай “Алтарганануудта”
уулзахадаа,ёһо заншал,арадай дуун, түүхэ домог тухай
сэтгүүлшэндэ хэрэгтэй асуудалнуудые табижа, тодо хурса
харюунуудыень абахадаа, энэ хүн тухай бэшэхэб даа гэжэ
бодомжолдог байгааб. Агада болоһон “Алтаргана” нааданай үедэ
уулзажа одоол һанаһандаа хүрэбэ хаб.[slideshow]
Түүхэ домогоор баян Һүдэнтэ нютагай барюуха хүгдүүд омогой
Тудубдоржын Бата, алдар суута Алхана нютагай һуури бодонгуудай
басаган Альбина Очирова хоёрой гэр бүлэдэ Сэсэг басаган 1963
оной январиин янгинама хүйтэн үдэр Зүдхэли нютагта түрэһэн
намтартай. Нагаса эжын эгээн арюун, эгээн нангин үлгын дууе
соносожо үндыһэн Сэсэг жаахан байхын дуу хүгжэм дуулахадаа,
шарайнь ондоохон болоод, бодолгото болоод зогсошохо, гүнгэнэн
аянгыень хадууха гэжэ оролдодог бэлэй. Аба эжы хоёрынь уран
һайханай эдэбхитэн, абань бэлэдхэлдэ ошожо ябахадаа, Сэсэгээ
мүр дээрэ үргэнхэй, ходол ямар бэ даа дуу гүнгэнэжэ ябаха.
Буряадай гүрэнэй багшанарай институт 1984 ондо дүүргээд, Сэсэг
Асагадай һургуули эльгээгдэбэ. Аза талаан хүтэлнэ юм гү, али хуби
заяанайнь табисуур тиимэ байгаа гү, уран һайханай талаар
урдалхуу, аман зохёолоо,дуу хүгжэмөө хүгжөөн байдаг суута
Асагадта хүдэлхэ талаан Сэсэгтэ тудаа бшуу. Соёлой эдэбхитэн
Владимир Баторович Баторовай ударидалга доро, Сергей
Аюшеевэй дэмжэлгэтэй Асагадта аман зохёолой ансамбль
байгуулагдаа һэн. Энэл нютагай эрхим хүбүүдэй нэгэн Солбон
Дандаров Сэсэг басаганай зүрхэ сэдьхэл эзэлжэ, тэдэ хоёр хуби
заяагаа ниилүүлжэ, дэрэ нэгэдэжэ айл бүлэ боложо түбхинөө һэн.
Хэн хэнииньшье нүхэртэ талаантай байгаа, нэгэ эрмэлзэлтэй, нэгэ
мэргэжэлтэй, бэе бэеынгээ һанал бодол ойлгохо, дүнгэхэ, дүмэхэ,
хүлеэхэ, хайрлаха… Солбон Сэсэг Дандаровтан багша Аюша
Арсаланович Арсалановай зүбшэлгөөр хоюулан хүгжэмэй
училищидэ, һүүлдэ соёлой дээдэ һургуулида һуралсажа
дүүргээд, Һасаран Линховоиной нэрэмжэтэ искусствын һургуулида
багшалаа, соёлой дээдэ һургуулида хүдэлөө, Солбон Даржаевич
Монголдо арадай бэшхүүр дээрэ наадажа һураа, тенор чанза дээрэ наададаг болобо.
Солбон Сэсэг Дандаровтан зориһондоо заал һаа хүрэхэ,
һанаагаа амарангүй урагшаа дабшаха, шэнэ үндэр дабаан өөдэ
жүдхэхэ, уран һайханда, искусстводо үнэншэ хүнүүд юм даа. Баяр
Жамсуевай 2004 ондо “Нютагтаа туһа нэмэри оруулагты” гэжэ
уряалхадань, Дандаровтан Агын тойрог зөөгөө һэн. Мүнөө Солбон
Даржаевич “Амар сайн” ансамблиин оркестртэ хүгжэмшэнөөр,
харин Сэсэг Батоевна “Забайкалиин хизаарай соёл хүгжөөхэ түбтэ”
аман зохёолой талаар ахалагша мэргэжэлтэнээр хүдэлнэ. Энээхэн
арбаад жэл соо олохон туйлалтанууд, гоё һайхан найруулганууд,
уран бүтээлэй мүндэлэлгэнүүд,“Алтаргана”наадануудай илалтанууд
(Могойтын“Ажалшан”-2006 ондо,Дулдаргын ”Тоонто”-2008 ондо,
Агын районой“Этигэл”-2010 ондо, Могойтын “Нютагай магтаал”-
2012 ондо Гран При шагнал абаһан) Сэсэг Батоевнагай бэлиг
шадабариин, сэдьхэлэй шэмэгэй, гүн ухаанай үрэ дүн мүн.
—Илалта олон зоной дэмжэлгээр, олон зоной эрмэлзэлээр, олон
зоной туһаламжаар бүтэдэг лэ даа. Булта дуугаа нэгэдэжэ,
жолоогоо нэгэдэжэ хүдэлнэ ха юм бибди.Тойрогоймнай засаг түрэ
соёлой ажал ойлгодог, дэмжэдэг, урмашуулдаг. “Алтарганада”
бэлдэхэдэмнай район бүхэндэ нэгэ-нэгэ миллион түхэриг һомолоо
һэн. Артистнуудай хубсаһа, зүүдхэлнүүдые, малгай, гутал, тоног
түхеэрэмжэ(атрибуты) бултыень шэнэлээбди. Үбһэндэ сүлөөгүй
ажаллажа байһан артистнуудаа машинаар асараад, абаашажа
байгаабди.“Алтарганын” урда тээ хүтэлбэрилэгшэднай “Ага
нютагайнгаа алдар солодо хүрэмөөр, нютаг нугынгаа нэрэ
һүлдэ дээрэ үргэжэ, эрхим бэрхээр наадаяа харуулаарайгты” гээд
бидэниие зоригжуулаа һэн.
Бүхы юумэн тухай онсо өөрсэ һанамжатай, өөрын бодомжотой
Сэсэг Батоевна Дандаровада нэгэ хэды асуудалда харюусахыень гуйбаб.
Асуудал: Залуушуулнай ородоор хөөрэлдэнэ. Энээн тухай юун гэжэ һананабта?
Харюу: Залуушуул аман зохёолой бүлгэмдэ дуратай ерэнэ. “Намай
абыт даа” гэжэ гуйжа байдаг. Теэд олонхинь түрэл хэлэеэ муу
мэдэдэг. Хэлэеэ мэдэхэгүй байхадаа, дуунайнгаа аянга хадуужа
абахадаа тулгардана, хэлэжэ байһан үгэеэ ойлгохогүй, удхыень
хүсэд мэдэхэгүй байдаг, теэд бидэ тэдэниие бэе тээшээ татанабди.
Дуунай, шүлэгэй, хүгжэмэй ашаар түрэл хэлэндэнь һургаха гэжэ
оролдонобди. Гэр бараатаяа, хубсаһа хунартаяа, эдеэ хоолтоёо,
үльгэр туужатаяа баримталжа хойто үедөө дамжуулха ёһотойбди.
Энэ хадаа манай зорилго, наһанай хэрэг гээшэ.
Асуудал: Танай һанаа үнөөн болохо юумэн юун байнаб?
Харюу: Соёлой ажалшадай салин бага, зарим соёлшод ондоо ажал
бэдэрээд ябашана, би тэдэниие зэмэлнэгүйб. Бага салинтай ажалда
эрэ хүн яажа хүдэлхэб даа. Соёлой ажалда дуратай, мэргэжэлдээ
үнэншэ хүнүүд энэ ажалда бүхы наһаяа зорюулдаг. Энэ хадаа үнэн
дээрээ үдэр бүриин баатаршалга гээшэ гэжэ би һанадагби.
Асуудал:”Алтарганын” наадан тухай, аман зохёолой “Буряадай нэгэ
үдэр” гэһэн мүрысөөн тухай һанал бодомжоороо хубаалдыт.
Харюу: “Алтаргана” нааданда эрхүүгэйхид хаб загаһа агналга тухай,
могойтынхид үхибүү үргэжэ абаха заншал, ивалгынхид
буряадуудай хорюул таһалха, шэнэхээнэйхид үхибүү үлгыдэ
оруулха ёһо заншалнуудые харуулаа һэн. Эдэмнай иигээд зохёогоо
байна, иимэ ёһо заншал байдаг юм байна, иигээд харуулхада иимэ
һонин байха байна ха юм гээд бидэнэр саашанхи ажалдаа шэнэ
мэдэрэмжэ, шэнэ зоригжол, шэнэ туһаламжа, дэмжэлтэ абанабди.
“Алтарганаһаа” ехэ юумэ сэдьхэлдээ шэнгээжэ абанабди, буряад-
монголшуудай уулзалгын ехэ баяр болоно ха юм даа.
Буряад арадтаа абьяас бэлигээ, ажал хэрэгээ, зүрхэ сэдьхэлээ
зорюулжа, буян хэшэгтэй ажаһуухатнай болтогой!
