Агын алдар суута уран зохёолшо Гарма-Доди Дамбаевай
“Дурсалганууд” гэжэ номой баярта зорин Улаан-Үдэһөө зохёолшын
наһанайнь нүхэр Дулмажаб Доржиевна, Дарима басаганиинь,
Буряадай суута уран зохёолшо Цыдып Цырендоржиев, Октябрина
Гомбожаповна хани нүхэртэеэ, Гунга Гомбоевич Чимитовэй хани
нүхэр Цэпэлма Доржиевна Чимитова, мэдээжэ сэтгүүлшэн
Батомунко Бальжинимаев, хэлэ бэшэгэй эрдэмтэн Виктор Жапов
гэгшэд Зугаалай нютаг тээшэ мандаха наранай зүг барин поездоор,
Шэтэһээ саашаа машинаар гүйлгэлдэбэбди. Ага нютагтамнай утын
намар мүндэлөөд, харгын хоёр далангаар уураг шара үнгэтэй
хуһаханууд нюдэ баясуулан, даллан-даллан байһандал үзэгдөөд,
наран дулааханаар шаража, Ага нютаг бидэниие һайхан шарайгаар
угтажа байһан мэтэ һанагдаба. Замда ябаһан бидэнэр олон юумэн
тухай хөөрэлдэнэбди, зохёоһон дууень аянгалаад үзэнэбди,
тиигэжэл Гарма-Доди Дамбаевичые дурсан-дурсан, ажабайдал
тухай, хүнэй наһан тухай шэбшэн-шэбшэн байгаа бэлэйбди.
Гарма-Доди Дамбаевич Дамбаев хүн шанарай талаар номгон даруу
зантай, бэеэ дээгүүр абадаггүй, үбсүүгээ тоншожо хүнүүдээр
үрьдилдэдэггүй, уран зохёолшодой бүтээл “Байгал” сэтгүүлдээ
хэблэхэ гэжэ уйгүй уншаха, алдуунуудыень заһаха, шүлэг мүлихэ,
үдэр бүриин зохёохы ажалаа хэжэл ябадаг хүн байгаа юмэ. Үни
холоһоо үбгэ эсэгэнэрэйнгээ, элинсэгүүдэйнгээ абажа ябаһан
һургаал заабари, ёһо заншал, зүүдэ зүнгэй тайлбари, сагай уларил
адаглаһан тэмдэглэлнүүдые, арадай аман зохёолой түүбэринүүдые
суглуулжа, ном хэблүүлээ һэн. Зохёохы ажалаа хэжэл ябатараа,
гуурһаяа нэгэшье хажуу тээ табингүй, ниисэжэ ябаһан жэргэмэл
мэтэ дуун дундаа энээхэн юртэмсэһөө халин ябашоо бэлэй.
Дууниинь замхашоо, тиигэбэшье зохёоһон номуудынь, захяа
заабаринуудынь, “Бүүхэн мартаарай” гээшэһээ эхитэй олон-олон
дуунуудынь буряад арадтаа үлдээ, хэзээдэшье мартагдахагүй.
Уран-зохёолшо Гарма-Доди Дамбаевай “Дурсалганууд”, “Зэмхэ”
номуудтай танилсалгын баяр түрэһэн тоонто нютаг Зугаалайдань
октябриин 19-дэ болобо. Зугаалайн һургуулиин түүхын багша,
музей эмхидхэгшэ Намжилма Чимитовна Будаева сугларагшадта
уран зохёолшо Г-Д.Дамбаевай наһанай намтар, зохёохы хуби заяан
тухай гүнзэгы удхатай, дэлгэрэнгы хөөрөө дэлгэбэ.
Сагаан малгай хуасай омогой Гарма-Доди Дамбаев Ута Хүндыдэ
тоонтотой, үхибүүн балшар наһаниинь тэрэ үеынгөө хэм-жэм соо
үнгэрөө: арга хургаараа эжыдээ туһалалсаха, эжыгээ хайрлаха, ном
һудараа үзэхэ, гэдэһээ үлдэхэ, шүлэг зохёохо, ерээдүй тухай зүгнэн
мүрөөдэхэ, халуун шулуу долёоһоор борьбо дээрээ боргожоһон
ажамидаралынь. Трактористын ажал, сэрэгэй албан, дээдэ
һургуули, наһанай хани нүхэрэй зөөлэхэн хараса, үхибүүд...
Ажабайдалай шэрүүн зөөлэниие, хүйтэн халууниие, нүхэд зоной
найдамтай нүхэсэл бэе дээрээ үзэжэ, орёо ордоһотой энээхэн
дэлхэйе хёрхо нюдөөр адаглажа, тойроод байһан боро юрьёон
сооһоо алтанай сэсэрхэйнүүдые обёоржо шадаха, хадуужа абаха,
уран үгэеэ шэмэжэ, шэлэжэ, мүлижэ шадаха, уран бэрхээр бүтээл
“дархалжархиха” зохёолшон хүн тобойн бодоо бэлэйл. Гарма-Доди
Дамбаев “Гунсэма” зохёол соогоо буряад эхэнэрэй нюур шарай,
сэбэр сэдьхэл, абари зан, ажалша бүхэригые шадамар бэрхээр
найруулан зураглаа юм.
“Гунсэма” повестиин оршуулагдаад, “Роман-газетэдэ”
толилогдоходо ямар ехээр баярлаа, ямар ехээр омогорхоо гээшэ
һэнбибди! Тэрэ үедэ аяар Москвада, бүхы СССР гүрэн соо номоо
хэблүүлхэ гээшэ угаа хоморой байһан юм даа. Би тиихэдэ залуу
ябаад, уран зохёолшон Гарма-Доди Дамбаевые “би танихаб, минии
нютаг хүн юм” гэжэ байжа һайрхадаг, бахархадаг байгааб.
Зугаалайнхид зохидхон концерт бэлдээ, дуунууд зэдэлбэ, шүлэгүүд
уншагдаба, “Дурасхалнууд” номһоо зарим зураглалнуудые
уншахадань, заал соо хүхэ энеэдэн замханагүй, уран зохёолшон
нютагаархинаа ном соо мүнхэлөөл даа.
Зугаалайн соёлой байшанай тайзан дээрэ гараад, нютагаархиниинь,
үетэн нүхэдынь, сугтаа хүдэлһэн хүнүүдынь, түрэл түтимынь,
хайрата хани Дулмажаб Доржиевна, эрхэ тангил Дарима
басаганиинь, буряад хэлэ зааһан Цырегма Намдаковна Намдакова
гэгшэд дурсамжын үгэнүүдые хэлэбэ. Тулгардаха сагта олон
хүнүүдтэ туһалдаг һайхан сэдьхэлтэй, сэбэр һэшхэлтэй, бүлэдөө
түшэг тулгуури, ажалдаа үнэн сэхэ хандасатай хүн ябаһан юм даа
гээд сэдьхэлэй гүн сооһоо үгэнүүд хэлэгдэжэл байгаа һэн.
Тоонто нютаг Зугаалайгаа, аглаг дайда Агаяа, Буряад ороноо
суурхуулһан алдарта уран зохёолшон Гарма-Доди Дамбаевич
Дамбаевай нэрэ хэтын хэтэдэ мартагдахагүй!
