Минии түрэһэн Шерашово тосхон ба Корсаково гэһэн буряад нютаг хоорондоо оройдоол дүрбэн модо зайтай. Сэлэнгын таталуур соохи наруулиг газар хоорондонь оршоно.
Эндэ мал дураараа бэлшэжэ, огородой эдеэ тариха, талха таряа ургуулха аргатай. Нуурнуудта болон сөөрэмүүдтэ хоёр һууринай үхибүүд, бидэ, загаһа барижа, үбһэ
сабшалгын үедэ морёор бухалнуудые шэрэжэ,юрэ хэлэбэл, ямаршье үе сагта энэ хамтынгаа газарые бидэ буляалдажа байгаагүй, хоорондоо эбээ таһараагүй зомди…
Һаяхана Корсаководо нэгэ наһажаал эхэнэртэй уулзахадамни, минии обог дууламсаараа, түрэлөө золгоһондол намайе тэбэрижэ:
-Эгэшэтэйшни зуһаланай гэр соо хамта байдаг һэмди. Эндэ, ойрын олтирог дээрэ. Һаалишад ябаабди. Хани басагад шэнгеэр хэдэн һара нүхэсөө һэмди!-гэбэ.
Иимэ баяртай дурсамжануудые нилээд дуулаһамби. Үнгэрһэн үе сагай, илангаяа бага наһанай үеын мартагдахаар бэшэ дурасхаалнуудые өөрөөшье олоор дурсахаарби. Конрсаководо байдаг эжынгээ танил эхэнэртэ ногоон соогуур сэхэ зорижо ошоходомнай, эрэ хүнэй ульһагүй хүйтэн гэр соогоо намайе һүөөр ундалуулһанииень һананаб… Талын нютагай танил эхэнэрһээ хүгшэн эжымни тарагтай түйсэ, монсогорхон ээзгэй бэлэг асаржа, намаяа эдеэлүүлээ бэлэй. Буряад уран гартанай үбгэн абадам оеһон эшэгы гутал, корсаковой оедолшо эхэнэрэй хүгшэн эжыдэм оежо
бэлэглэһэн дулаахан гутал мартаха аалши… Ойн талмай дээрэ уулзашоод:”Здравствуйте!” гэжэ ородоор хэлэхэдэнь: “Сайн байна!” гэжэ буряадаар харюусаха. Иимэ хөөрэлдөөнүүдые үдэр бүри дуулахаш, юундэб гэхэдэ талын Корсаково нютагһаа ой ошохо харгы манай тосхоной хажуугаар гарадаг байгаа. Минии нютагаархин түлеэ асархаяа ойдо ошоходоо ойн талмайда ногоо сабшахадаа ерэһэн ород нүхэрөө гү, али хатаһан гэшүүһэ тайгын захада отолжо байһан ажалша эсэгэтэйнь гү, али һархяаг, жэмэс суглуулжа байһан үхибүүдтэй заабол ушарха.Эдэ уулзалгануудай үедэ ажа амидарал
тухай, түрэл гарал тухай элдэб һонин хөөрөөнүүд дэлгэрхэ.
Манай эндэ 1861 оной декабрь һарада газар ехээр хүдэлжэ, һандарал хохидол ушаруулһан гэжэ дуулаад, энээн тухай һонирхоходоо, шэнэ юумэ өөртөө ойлгожо, нээжэ абаа һэм. Тиихэдэ хэдэн һуурин нютагуудтай Сагаан тала ехэ уһанда абтажа, үгы болоод, орондонь энэ Провал гэжэ тохой бии болоһон. Тайгын захада үндэрлигтэ гэрээ табиһан ород
һууринуудта далайн долгидой хүүехэнь мүнөөшье дуулдажа байдаг лэ.Тэрэ ехэ аюулай үедэ Байгалай уһанай дээшээ дэбэршэхэдэ гэнэдэһэн буряад малшад ород һууринай зондо гүйлдэжэ ошоһон байгаа. “…буряадуудые болон тэдэнэй хогшол зөөри ород таряашад ехэ оролдосотойгоор абаржа, туһалжа байна” гэжэ энэ аюулай үедэ нэгэ албатан тэмдэглэн бэшэһэн байдаг. Энэм иихэдээ зэргэлээ хоер һууринуудай таряашад малшадай хани нүхэсэл саг үеын шалгалта гараһан юм байна,хани нүхэсэлэйнь бата бэхи үндэһэнэй эхин эндэ гэжэ би ойлгожо, хадуужа абаа һэм.
Буряад орондо түрэжэ, үндыһэн бидэндэ хани нүхэсэл тухай үгэнүүд гүнзэгы удхатай. Энэ ехэ бата нүхэсэл үбгэн абанарнай болон эсэгэнэрнай гамнан хадагалжа ябаа, энэнь бидэндэ уг дамжан ерээ. Энэ нүхэсэлэй гэрэл ерээдүйн шэнэ үетэниие дулаагаараа гэрэлтүүлжэ байхань болтогой!
Андрей РУМЯНЦЕВ.
2013 оной февраль.
