“Алтан шаргал наранаймнай түбиеэ тойрохонь мүнхэхэн даа! Аба эжынгээ алдар нэрые алдахашгүймнай мүнхэхэн даа!” гээд элинсэг хулинсагнай дуулалдажа ябаһан гээшэ. Аргалаа түлижэ гал гуламтаяа ,бадараагаад, арһан дэгэлээ үмдэжэ бэеэ дулаалаад, аарсаа уужа хотоо халаагаад, адууһанай арьбинта эдижэ шадал ороод, һүнэй архиһаа орон дэлхэйдээ үргөөд, алтан дэлхэйнгээ шарай хаража дуугаа дуулалдаад ябаһан манай түни түбшэн, сэбэр сагаахан сэдьхэлтэй, тэнигэр уужам буряад-монгол элинсэг хулинсагнай мүн.
Бидэ буряад-монгол зон холын хүниие хариин гэжэ харшалдаггүй, дүтын хүниие өөрын гэжэ үлүү үмэгшэлдэггүй ябаhамди... Яhатан бүхэндэ, арад бүхэндэ адли тэгшээр хандадаг заншалнай элинсэг хулинсагуудаймнай эртэ урдын зан заншал байгаа. Галаа түлеэд, сайгаа халаагаад, айрhа хурhаяа эли газарта гаргаад, үүдэеэ суургалангүй орхижо, малаа адуулан гү, али агнажа ошоходоо, буряад хүн аянай зондо hанаагаа зободог байгаа. Ямаршье яhанай хүн hаа – энэ гэртэнь орожо гарахадаа, эзэгүй айлайда буугааб гэжэ hанадаггүй байгаа. Талын нүүдэлшэ буряад-монголшууд айлшанай ерэхэдэ баярладаг, угтажа моринойнь жолоое хоёр гараараа тодожо абаад, жолооень сэргэдэ уядаг байгаа. Айлшанай хонохо болоо һаа, мориной эмээлынь абажа, үбһэ үгэдэг байгаа юм. Үхибүүдээ хүндэ туhа үзүүлдэг зан абаритайгаар һургадаг байһан. Туhада ехэ бага гэжэ байдаггүй. Хүндэ туhалhан туhа өөртэ туhа боложо эрьедэг. Илангаяа зобоhон, тулиhан хунүүдтэ hанаагаа зобохо гээшэ буянда тоологдодог, иимэ хүнүүд нигүүлэсхы боди сэдьхэл харуулhан хүнүүд гэлсүүлдэг. Хойто үетэндөө иигэжэл элинсэг хулинсагууднай захяа заабари, абари зан дамжуулһан байдаг гээшэ.Мэдэхэшьегүй, танихашьегүй хүнүүдтэ hанаагаа зобоходоо, буряадууднай түрэл арадайнгаа тэнюун түни абари зан, дэлгэр hайхан сэдьхэл гэршэлэн, буряад гэһэн нэрэ хүндөө дээрэ үргэжэ ябаhанаа харуулдаг байгаа. Энэнь Байгал далайн эрьедэ ажаһуудаг нютаг зоной еһо гурим мүн. Тэдэмнай мандаа үшөө иигэжэ ойлгууланхай: хэнэй hайн үйлэнь булюуб – тэрэ сагаан сэдьхэл харуулна, хэнэй муу үйлэнь булюуб – тэрэ хара сэдьхэлдэ баригдана... Хара бодолтой, хара hанаатай, хара сэдьхэлтэй хүн – муу хүн, харин сагаан сэдьхэлтэй, сагаан hанаатай, сагаан ябадалтай хүн – hайн хүн!Бидэ мүнөө үе сагай хүн зон ямар ябадалнай муу үрэтэйб, ямар ябадалнай hайн үрэтэйб гэжэ илангаяа наринаар бодожо үзэхэ зэргэтэйбди. Үдэрэй боро юрьеэндэ, өөдэгүйхэн олзодо ухаагаа балартуулха ёhогүйбди.Элинсэг хулинсагуудайнгаа үшөө нэгэ захяае hаная: булагаа шэргээhэн нютаг – нютаг бэшэ, угаа мартаһан хүн – хүн бэшэ, хэлэеэ мартаһан арад – арад бэшэ. “Дэгэл захатай, хүн ахатай”, “Эрэ хүн эрдэни, аба хүн алтан”, “Угаа уһанда хаяагүй” ” гэжэ дээдэ үеынхидэй захиһан захяа заабаринуудые сахижа ябаһан хүнүүдэй хуби заяан урагшатай, уг удамынь өөдэлхэтэй байдаг гэжэ адагламаар байдаг.
Түрэлхи хэлыемнай хорижо, яагшабта хэлэеэ хүүгэдтээ үлдээхээ һанаа һаа өөһэдөөл оролдогты. Засаг түрэ, гүрэн түрэ таанадта ямаршье туһаламжа үгэхэгүй гээд байхадань, яахаб даа, хайрата буряад арадни абяагүйхэн ноёдой хэлэһэн энэ үгые шагнаад, түрэл хэлэеэ хамгаалжа шиидшье гэжэ хэлэхэ гансашье үгэгүй байнал даа. Залуушуулнай өөһэдөө буряад хэлэеэ мэдэхэгүй, юугээ алдажа, яажа төөрихэеэ байһанаа юу ойлгохоб даа, пенсидэ гараагүй хүн зомнай ажалтай, үри бэеынгээ хоолой тэжээхэ ёһотой, ажалтай хүн ажалдаа шүдөөрөөшье аһалдаад мүнгэ олохын түлөө шармайна ха юм даа. Засаг түрын урдаһаа юуб даа хэлээд, ажалгүй үлэхэ туйладаа хүрэхэ ха юм. Үсэгэлдэр нэгэ басаган ерээ. Буряад хэлэндэ хамаатай ажал хэдэг үхин юм, ноёниинь таниие ондоо тээшэнь оруулнабди, танай ажалай местэ усадхагдахань гэбэ. Хайратайш гээшэнь. Буряад хэлэнэй олон багшанар ажалгүй болоод байна. Үшөө юун болохо хаб? Энэ шэнэ ерэһэн депутадууд һуужа байһан креслэеэ алдана аа гүбди гээд баһал абяагүй байха ха гү? Ямарханшье гоё, һайхан, баян, хүгжэм шэнги зохидхон буряад хэлэмнай гээшэб... хайшааш боложо байһан эреэнтэй маряантай дэлхэй гээшэб...
