Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда унаһан манай эсэгэнэрэй, аханарай, хэтэдээ
залуугаар үлдэһэн Совет Армиин сэрэгшэд, офицернүүдэй мүнхэ дурасхаалда зорюулагдана.
Бэлигтэй поэт, сэдхүүлшэн Баатар БАТОЕВ буряад хэлэндэ оршуулба.
1
Баатарнуудай
алдар соло
бадарха болтогой!
Баатарнуудай
мүнхэ алдар
бадарха болтогой!
Баатарнуудай
алдар соло
бадарха болтогой!
...Теэд үхэһэн хүн
Алдараар яаха юм бэ?
Тэмсэлдэ унаһан хүндэ
Алдар юундэ хэрэгтэйб?
Амитан бүхэниие
абарһан хүн,
Ами наһаяа
абараагүй хүн
Алдараар яаха юм бэ?
Үүлэнэй дундуур
Сахилгаан зуралзан,
Асари огторгойн
Аянгын дуунһаа
Дүлиирэн байхада,
Дэлхэйн зоной
Абяагаа ниилүүлэн, һүхирэн байхада,
Алдалан унагшадай нэгэнииньшье
Анжаран соносохогүйл.
Мэдэнэб:
Шэргэһэн нюдэндэ
Шэдитэ наран
Шэртэгдэхэгүйл!
Мэдэнэб:
Хүгжэм дуун
Хүүрэй хүндые
Нээхэгүйл!
Зүгөөр
амидаралай нэрэһээ,
Зүрхэнэй
үмэнэһөө,
Баһа дахин дабтахамни:
Баатарнуудай мүнхэ алдар
Бадарха болтогой!
Мүнхын дуун,
Хахасалгын дуун
Нойргүй юртэмсөөр
Номгон тамарна...
Байлдаанда унагшад
Булта баатарнууд
Бэшэшье гэлэй. Гэбэшье
Алдар солонь
бадарха болтогой!
Алдар солонь
мүнхэрхэ болтогой!
Бүгэдыень
нэрлэн дурдая,
Бүхы
зоболонгоороо дурдая.
Энэ - үхэһэн хүндэ
туһа болохогүй.
Энэ – амиды хүнүүдтэ
хэрэгтэй!
Байлдажа унагшадые
Бахархан дурдая...
Өөрыгөө мартаха
Үндэр эрхэ бии,
Хүсэхэ зорихо
Хүндэтэй эрхэ бии.
Агшан зуурын үхэл
Алдар Соло болоо!
2
Амияа алдаха гэжэ
Заяагаа гүш,
Эхэ оромни?
Амидарал юрөөгөөш,
Инаг дура юрөөгөөш,
Эхэ оромни.
Үхэхын тула
Үри түрэдэг гү,
Эхэ оромни?
Тэнгэри туласа
Түймэрэй соробхилһые
Һанана гүш,
Эхэ оромни?
“Бодогты, туһалагты”, - гэжэ
Аалихан хэлэһэнээ
Һанана гүш,
Эхэ оромни?
Алдар соло гуйгаагүйбди шамһаа,
Эхэ оромни?
Эхэ орон шухала гү,
Энэ бэе шухала гү?
Иимэ асуудал
Хүн бүхэндэ табигдаа.
Эрхим дээдэнь,
Эгээ хүндэтэйнь
Эхэ орон байгаа.
Танай зоболон –
Бидэнэй зоболон,
Эхэ оромни.
Танай үнэн –
Бидэнэй үнэн,
Эхэ оромни.
Танай алдар –
Бидэнэй алдар,
Эхэ оромни.
3
Улан туг
намилзаа,
Улаан мүшэд
ялалзаа,
Нюдэгүй шуурган
Нюсэгэн талые,
Урдаһан шуһанһаа
Улайрһан
Тэнгэриин хаяае
Тэрэ шэгээрнь бүглөө.
Дивизиин
алхам дуулдаа.
Дивизиин
агууехэ алхам.
Дивизиин
түмэрлиг алхам.
Дивизиин
тодо алхам.
Аянгын нэрьеэ угтан,
Арюун тулалдаанда гарабабди.
Туг дээрэмнай
Тоншье тодоор
Илалта гэжэ бэшээтэй.
Илалта!
Аба оронойнгоо түлөө –
илалта!
Амиды ябаашадай түлөө –
илалта!
Алас ерээдүйн түлөө -
илалта!
Дайе бидэ
Дараха ёһотойбди.
Үлүү һайхан
бахархал байхагүй.
Үлүү һайхан
Габьяа байхагүй.
Амиды үлэхэ
хүсэлһөө үлүү
Амиды ябаха
Зориг хэрэгтэй.
Аянгын дуу угтан,
Арюун тулалдаанда гарабабди.
Туг дээрэмнай
Тоншье тодоор
Илалта гэжэ бэшээтэй.
Илалта!
4
Хара шулуун
Эльгэн хара шулуун,
Анираа юундэ хатаабши?
Иимэ болохоб гэжэ
Этигээ һэн гү, һанаа һэн гүш?
Танигдаагүй сэрэгшын
Хүүр дээрэнь
Хүшөө болохоб гэжэ
Урдань ши
Ухаан бодолдоо оруулаа һэн гүш?
Хара шулуун
Эльгэн хара шулуун
Анираа юундэ хатаабши?
Ургаа хабсагайе сохин унагаажа,
Уулаар шамайе бэдэрээбди.
Һүниндөө поезд
хуугайлжа байгаа,
Һүниндөө дархан
Унтангүй ажаллаа,
Урдаха шуһаараа,
Уран гараараа
Урлал хэжэ,
Хүүр дээрэхи
Хүшөө болгохо гэжэ.
Хаанашьеб даа
Газар доро
Гайхалтай удаан
Сэрэгшын унтахада,
Хара шулуун
Хаанаһаа зэмэтэй байхаб даа.
Нэрэгүй сэрэгшэд,
Танигдаагүй сэрэгшэд...
Тэдэнэй дээрэ
ногоон хатана,
Тэдэнэй дээрэ
бүргэд элинэ,
Тэдэнэй дээрэ
наран сэсэг
ганхан байна,
Тэдэнэй дээрэ
нарһан модон
найган байна,
Тэдэнэй дээрэ
саһан
орохоо байна.
Тэдэнэй дээрэ
шаргал наран
шаража байна.
Тэдэнэй дээрэ
он жэлнүүд
үнгэрэн байна...
Гэбэшье нэгэтэ
Нэгэн сагта
Гэгээн энэ оршолондо
Нэгэ хүн
Нэрэгүй сэрэгшын
Алдар нэрые дурдаа!
Унахынгаа урда тэрэмнай
Усөөн бэшэ нүхэдтэй байгаа.
Уудам энэ дэлхэй дээр
Ууган буурал эхэнь бии юм ха.
Баһа тиихэдэ
ханилһан инагтай байгаа.
Барһан тэрэнь
хаана юм ааб даа?
Амин дээрээ сэрэгшэ
Алдар нэрэтэй байгаа.
Амияа тапбихадань,
Алдар нэрэнь
Алдагдаа.
5
Улаан наран,
Уулын саагуур
Баяраа хэлэнгүй
Далда юундэ оролойш?
Урихан хүбүүмни,
Уршагта дайнһаа
Эрьежэ юундэ
Эхэдээ ерэнэгүйбши?
Зоболонһоошни шамаяа
татажа гаргахаб,
Зоригто бүргэдтэл
ниидэн ошохоб.
Газар уһан дээр
Гансахан хөөрхымни,
Хаанахана ябанаш?
Уяржа шаналхадамни,
Уужам дэлхэй
Уйтан болоно.
Найдални,
Намдаа ерээрэй,
Үримни,
Үйлэмни,
Хайрамни,
Хаана ябанаш?
Хүүр дээрэшни ошохо гэхэдэм
Хүргэхэ зүргэшье олдоногүй.
Хүбүүгээл хүлеэхэһээ бэшэ,
Хүсэхэ ондоо юуншьегүй.
Хангай үндэр
Хадын саана
Хараасгайхамни ябаа юм гү даа...
Нюдэнэйнгөө
Нулимса шэргээбэшье,
Эмгэн эжынэр
Эльгэ зүрхөөрөө уйлана...
Уяржа шаналхадамни,
Уужам дэлхэй
Уйтан болоно.
Найдални, намдаа бусаарай.
Үримни
Үйлэмни,
Хайрамни,
Хаана ябанаш?
6
Ерээдүймни,
Хаанабши?
Ямар зоболонгой
Харюу болохоёо байнабши?
Ши харана бэзэш?
Шинии урдаһаа
Шэн зоригтон
угтан гараа.
Занга хаалтаар
айлганаш,
Замай хүшэрөөр
һүрдүүлнэш.
Зүгөөр бидэ
Зүрхэнэй һудаһаар
Аргамжа томон,
Абирхабди өөдөө.
Үндыхэбди,
Үнгэ бүриин
шог наада тэсэхэбди,
Үндэр тэнгэриин
бурханһаа
Үлүү хүсэтэй
болохобди.
Үри хүүгэдэймнай
Үдхэн хара үүлэ
Саһан болгожо наадаха
Саг ерэхэ.
7
Энэ дуун –
Элшэ наран тухай.
Энэ дуун –
Сээжын гэрэл тухай.
Энэ дуун –
Ерээдүйгөө угтаһан
Эдир дэлхэй тухай.
Элшэ нараараа,
Эхэ ороноороо
тангаригланабди:
Алдалан унаһан баатарнуудта
Амидаралай үмэнэһөө
тангаригланабди:
Эсэгэнэрэйнгээ дуулажа
Үрдеэгүй дуу бидэ дуулахабди,
Эсэгэнэрэйнгээ дархалжа
Дүүргээгүй зүйл бидэ дууһахабди.
Сэгээн наран тээшэ
тэгүүлһэн ургамал
Сэнхир аласта
хүрэхэнь болтогой.
Элдин дэлхэйдэ
Илалтын дуугаар
түрэһэн бидэ
Хүсэтэй,
Хүсэлтэй
амидархабди.
Элшэ нараараа,
Эхэ ороноороо
тангаригланабди,
Алдалан унаһан баатарнуудта
Амидаралай үмэнэһөө
тангаригланабди:
Эсэгэнэрэйнгээ дуулажа
Үрдеэгүй дуу бидэ дуулахабди,
Эсэгэнэрэйнгээ дархалжа
Дүүргээгүй зүйл бидэ дууһахабди.
Хүхюухэн хабарнууд,
Хүрэжэ ерээрэйгты!
Унагшадые халахаар
бидэ жагсаабди,
Үндэр тэнгэриин одо
мүшэд,
Үлгэн дэлхэйһээ
айлшадые хүлеэгты.
Элшэ нараараа,
Эхэ ороноороо
тангаригланабди,
Алдалан унаһан баатарнуудта
Амидаралай үмэнэһөө
тангаригланабди:
Эсэгэнэрэйнгээ дуулажа
Үрдеэгүй дуу бидэ дуулахабди,
Эсэгэнэрэйнгээ дархалжа
Дүүргээгүй зүйл бидэ дууһахабди.
8
Соносогты!
Балар харанхыһаа
Бидэ,
Үхэһэн хүнүүд,
Үгэ хэлэжэ байнабди.
Шагнагты!
Үлэмжэ ехээр
нюдэеэ нээгты.
Эсэстэнь хүрэтэр
шагнагты!
Халуун зүрхэнэйтнай
Хаалга тоншожо байнабди...
Бү айгты!
Нэгэтэ
нойрыетнай һамшаан,
аалин байдалда
Нуга, тала дээгүүр
дуугаа татахабди.
Мартаабди бидэ
сэсэгэй хангал,
Уляангирай һаршаганаа.
Мүн газараашье мартаабди.
Бидэнэй үгыдэ
шубууд жэргэжэ
байна гү?
Бидэнэй үгыдэ
тэрэнги сэсэглэжэ байна гү
газар дээрэ?
Манай дээгүүр
үүлэн нүүжэ байна гү?
Гол урдана гү?
Мартаабди бидэ
үбһэ ногоо, сэсэгэй хангал,
Бүри үни мартанхайбди
модонуудые, набшаһануудые,
Бүмбэрсэг дэлхэйгээр
алхалха талаан
бидэндэ байгаагүй.
Хэзээшье байхагүй!
Оркестрэй гунигтай хүгжэм
хэзээшье
Хэнииешье һэреэхэгүй...
Үлэмжэ аймшагтайнь,
Үхэлһөө
Үлүү аймшагтайнь –
Бидэнэй үгыдэ
газар дээгүүр
шубууд жэргэнэ,
Бидэнэй үгыдэ
газар дээрэ
тэрэнги сэсэглэнэ,
Бидэнэй үгыдэ
үүлэн нүүнэ, гол урдана...
9
Үгы, би
Шадахагүйб,
Үгы, би
Үхэхэгүйб...
Үхэхэдөө –
Үбһэ ногоон
болохоб,
Хуһанай намаа
болохоб,
Түүдэгэй утаан
болохоб.
Хабарай газар
болохоб,
Түрүүшын одон
болохоб,
Долгин болохоб –
Хөөһэтэ долгин!
Алас холо руу
Алаг зүрхэеэ
Абаашахаб.
Эртэ үглөөнэй
шүүдэр болохоб,
Эхин хабарай
аадар болохоб,
Хүүгэдэй хүхюун
энеэдэн болохоб,
Хүбшэ тайгын
сууряан болохоб.
Элдин талада
ногоон шууяха,
Эрьеэ сохин,
долгин эшхэрхэ...
Гансал
дуулажа үрдихэ,
Гансал
амжажа үрдихэ!
Гансал
хундагаяа дууһатарнь
Уужа үрдихэ.
Гансал
һүниндөө
Бүреэ ханхинадаг байһай.
Гансал
таладам
Таряан эдеэшэдэг байһай!
Һаруул амидарал
Намдаа үгөөрэй
хуби заяамни!
Һайхан түгэсэл
Намдаа хайрлаарай
хуби заяамни!
10
Бү мартагты!
Үдэр гарагай
һубаряан дундуур
Бү мартагты!
Үе сагай
эрьеэн соогуур
Бү мартагты!
Энэ наһандаа
Эрьен ерэхэгүйшүүлые
Бү мартагты!
Гажараажа сэдьхэлээ
Бү уйлагты,
Гашуун нулимсаа
Бү адхагты.
Байлдаанда унагшадай
арюун дурасхаал
Байха наһандаа
сахижа ябагты!
Хүгжэм дуугаараа,
таряагаараа,
Хүсэлөөрөө,
шүлэгөөрөө
Алуулһан сэрэгшэдэй
алдар солые
Али байхаараа
үргэжэ ябагты!
Хүнүүд!
Хүрин зүрхэнэйнгөө
сохилоо сагта
Бү мартагты!
Амар жаргалайнгаа
Ямар сэнгээр олдоһыень
Бү мартагты!
Дуулим дэлхэйгээр
Дуугаа дуулахадаа,
Аялгалха аргагүй
Хүнүүдые бү мартагты!
Үри хүүгэдтээ
хэлэжэ үгэгты!
Аша гушадаа
хэлэжэ үгэгты!
Алтан
дэлхэйн байгаа сагта
Агшан
зуурашье бү мартагты!
Мүнгэн тооһондол
сасарһан олон
Мүшэд тээшэ
ниидэн ябахадаа,
Тэмсэлэй
дүлэн соогуур унаһан
Тэдэ
зониие бү мартагты!
Хүрьһэтэ дэлхэйн
түмэн хүнүүд
Хүлгөөтэ хабараа
угтан ябагты,
Хараал шэнгээһэн
аюулта дайе
Халюун дэлхэйн
хүнүүд усадхагты.
Саг жэлэй
һубаряан соогуур
Сарюун, арюун
хүсэл эрмэлзэлээ
Амидаралай һудалаар,
ажабайдалаар тэдхэгты!
Зүгөөр тэдэниие-
эрьен ерэхэгүйшүүлые
Зүрхөөрөөшье, сэдьхэлээрээшье
хэзээдэш бү мартагты!
Баатар БАТОЕВ,
ородһоо оршуулба.
