Уг гарбалай бэшэгүүд

Намжилма Бальжинимаева
Многократный победитель конкурсов веб-проектов в поддержку и развитие бурятского языка, сохранение традиций и культуры бурят-монгол.

Урда сагта элинсэг, хулинсагнай, эхэ эсэгэнэрнай уг гарбалаа мэдэдэгээр үри хүүгэдээ һургадаг байһан гээшэ.
Угай бэшэг харахада, угаа һонин байдаг. Ургажа байһан модон шэнги ганса үндэһэнһөө һалбаран гараад, хэдэн олон аса һалаа боложо, олон тээшээ сасарна.

Уг гарбалай бэшэгүүд

Уг удамаа, түрэл түхэмөө һуралсаха, асуулсаха заншал буряад арадта үни холын сагһаа байгаа юм. Буряад нютаг бүхэндэ урданһаа хойшо угай бэшэг бэшэгдэжэ, хадагалагдадаг байһан гээшэ.
Энэмнай манай түүхэ намтарай үнэн үндэһэн, нангин хэрэг гээшэ. Алидбта, алид бэлэйт,ямар угайбши, эсэгэшни хэн бэ, нагасашни хэн бэ гэхэ мэтээр асуулсаха заншалай удха ехэл гүнзэгы. Шуһаяа холисолдуулхагүй гэһэн сэсэн мэргэн заншал байгаа ха юм.
Мүнөө сагта буряад залуушуул хаанахи нютагай гээшэбиб, аба эжымни, үбгэ абамни, хүгшэн эжымни ямар яһанай, ямар отогой байгаа гээшэб гээд һонирходог, һурагшалдаг боложо байна. Монгол оронһоо олон зон асуунал даа. Теэд тэдэнэр ямар отогой байһанааш мэдэнэгүй, иргээнэй дайнай үедэ үбгэн абынгаа ямар нютагһаа зөөжэ ошоһыень мэдэхэгүй байхадань, һурагшалхань хэсүү байна шуу. Харин эндэ Орос гүрэндэ байһан угай бэшэгүүд соо нэрэнүүдэй хажууда Монгол зөөһэн гээд угай һарбаалжан таһалдашаһан байдаг. Монголдо түрэлтэйбди гэжэ хэлэхэнь аймшагтай байһан саг үнгэрөө. Мүнөө алишье гүрэндэ арадшалгын болоод байхада, хүн уг унгияа асуухаяа айхаяа болёод байна гээшэ. Энэмнай тон һайшаалтай саг ерээд байна. Уг гарбалаа мэдэхэ хүнүүд угайнгаа һарбаалжан "Мүнгэн тобшодо" эльгээгты, уг гарбал тухайгаа мэдээсэл бэшэгты. Далайда дуһал нэмэри болохо.
Энэ хуудаһые Агын тойрогой Ага-Хангил нютаг тоонтотой, сагаангууд омогой, профессор Базар Барадинай угай бэшэгһээ эхилхэмнай.

ПРОФЕССОР БАЗАР БАРАДИНАЙ УГАЙ ҺАРБААЛЖАН

БАРГА БААТАР--ХОРИДОЙ МЭРГЭН--САГААН--ТҮНХИН--МУХУР--ХҮЗҮҮН--ГҮЗӨӨН--ОБОГОЛДОЙ--ҮЛЗЫ ХАРА БУЛГИДАГ--ИШИНЭЙ--ХАГАЛДАЙ--НАГАЛ (НАГАЛАЙ)--ОРТОХО--(ОРТОХОЙ)--НОЁДОЙ--БАЙТАЙ--РАНЖУ(АРАНЖУУ)--ХУЯГТА(БОРОНШУУ)--зайһан БАРААДИ(1849-1935)--студент БАЗАР (1878-1937).

Уг гарбалай бэшэгүүд